بررسی و تحلیل نمایشهای بارانخواهی و بارانخوانی در ادبیات عامۀ ایران (باتکیه بر نمایشهای کوسهگردی و عروس باران)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

درمیان بومی‌سرودها اشعاری آیینی به نام باران‌خواهی است که با حرکات نمایشی همراه است. باران خواهی از آداب‌ورسوم کهن ایرانی است که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی و اسطوره‌ای دارد و یادآور پرستش آناهیتا، الهۀ بارندگی و آبیاری است. این آیین در سطح وسیعی از ایران و خاورمیانه رواج دارد و با آیین‌های اجرایی متنوع همراه است. روش‌های طلب باران یا فردی است یا گروهی که با عروسک، انسان، دعا، شی و حیوان انجام می‌شود. در این مقاله به دو روش عروسک و انسان ناظر بر نمایش‌های کوسه‌گردی و عروس باران اشاره می‌شود. ما از ده‌ها اجرا در مناطق مختلف، پانزده آیین را برگزیده و به روش توصیفی، سپس تحلیلی به ریخت‌شناسی و بررسی ابعاد نمایشی آن می‌پردازیم. هدف مقاله آن است تا با یافتن ساختار مشترک این آیین‌های نمایشی نشان دهیم، آیین سنتی باران‌خواهی صرفاً یک نمایش نیست، بلکه باوری اسطوره‌ای و ریشه‌دار در ایرانیان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

..

نویسنده [English]

  • . .
.
چکیده [English]

.

احمدی ملکی، رحمان، (1378) سروده‌ها و تصنیف‌های باران‌خواهی و خورشیدخواهی در آذربایجان، مجله شعر، شمارۀ 25. بهار شماره 25، ص 120.
اصلاح عربانی، ابراهیم، (1374) کتاب گیلان، گروه پژوهشگران ایران.
افلاکی، احمد، (1362) مناقب ‌العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، تهران: انجمن تاریخ ترک
انجوی، ابوالقاسم، (1354) جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران:امیرکبیر
آقاعباسی، یدالله، (1386)باران‌خواهی، مجله مطالعات ایرانی، سال ششم، شمارۀ 12، پاییز.
باشگوز، ایهان‌ (۱۳۵۸)«مراسم‌ تمنای باران‌ و باران‌سازی در ایران‌»، ترجمه باجلان‌ فرخی‌، کتاب‌ جمعه‌. شماره 18، ص 122 و 123
بهروزی نیا،زهره، (1394) بررسی ردپای جانبخشی آناهیتا بر عروسک‌های آیین باران‌خواهی، فصلنامه تخصصی تأتر، ش61، ص 12-25
بیضایی، بهرام، (۱۳۷۹) نمایش در ایران، تهران: روشنگران.
بیضایی، بهرام، (1391) هزار افسان کجاست، تهران: روشنگران.
پاپلی یزدی، محمدحسین، (1378)«آیین‌های باران‌خواهی در زمان خشک‌سالی‌ها»، تحقیقات جغرافیایی مشهد،ش 55، ص 186-211.
جاوید، هوشنگ، (1376) سیری در ترانه‌های باران، مجله شعر، سال چهارم، شمارۀ 21، بهار.
جعفری قنواتی، محمد، (1393) باران خواهی، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
حسن‌پور. م. تشتر، (1354) پژوهشی در ترانه‌های باران خراسان، پژوهش ایران زمین.
حسنی، حمیدرضا و دیگران،(1380) مردم‌نگاری شهرستان تفرش، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
خزاعی، حمیدرضا، (1394) افسانه باران یا باران خواهی در ایران، مشهد: ماه جان.
خلعت‌بری لیماکی، مصطفی، (1385)از یاد رفته‌ها (آیین‌های باران خواهی و بند آمدن باران)، فرهنگ مردم، شمارۀ 17، بهار.
دهقان، امرالله، (1386)رسوم باران‌خواهی در بوشهر، روزنامه ایران، 13 بهمن.
ذوالفقاری، حسن،(1394) زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.
رحمانی، روشن، (1994) ادبیات عامیانه افغانستان، مسکو.
رضی، هاشم، (۱۳۵۸) گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: فروهر.
روحانی راوری،محمدرضا،(۱۳۹۰) تالو، نماد باران‌خواهی (تأملی مردم شناختی در مناسک طلب باران)، فصلنامه پژوهشگران فرهنگ، سال دهم، شمارۀ ۲۹، پاییز و زمستان.
روزی، احمد، (1383)ترانه‌های دعوت باران و بازداشتن آن در تاجیکستان، مجلۀ کتاب ماه هنر، شمارۀ 67 و 68، فروردین و اردیبهشت.
زنده دل، حسن، (1387) مراسم اقوام ایرانی، تهران: نشر کاروان جهانگردان (ایرانگردان).
شاملو، احمد، (١٣۷٨) کتاب کوچه (جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی)، تهران: مازیار.
شیرمحمدی، مهری، (1389)باران‌خواهی در ایران (آیین پنجاه به در در قزوین)، ماهنامه حافظ، شمارۀ 73، شهریور.
صداقت‌کیش، جمشید، (1379) آبهای مقدس ایران، شیراز: شرکت آب و فاضلاب.
طوسی‌، محمد، (1345) عجایب‌ المخلوقات‌، به‌ کوشش‌ منوچهر ستوده‌، تهران‌: علمی و فرهنگی
عبدلی، علی کرم، (1368) ترانه‌های شالیزار، تهران: صدای شالیزار.
عظیم‌پور، پوپک، (1385) بوکه بارانه و هوله باران، تهران: نمایش.
عناصری، جابر، (1348) «آیین ‌طلب باران و حرمت آب در ایران»، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
فقیری، ابوالقاسم، (1389) باورهای سرزمین مادری‌ام، شیراز: نوید شیراز.
مقیمی اسکویی، حمیدرضا و اسفندیار موسی‌زاده،(1385) اسکو، از ساحل دریاچۀ ارومیه تا قلۀ سهند، اسکو:
میرشکرایی، محمد، (1380) انسان و آب در ایران، تهران: گنجینۀ ملی آب ایران.
نادری، افشین، (1382)«مراسم قبله باران»، کتاب ماه هنر، شماره 57و58
نعمت طاووسی، مریم، (1391) رمزگشایی پاره‌های آیین‌های باران‌خواهی ایران، مجله مطالعات ایرانی، سال11، بهار، شمارۀ 21، ص 271-283
نقوی، اکبر، (1385) فرهنگ گویش گوغر بافت، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
یاوری، حسین و مریم مسیحا، (1388) فرهنگ عامه، تهران: سیمای دانش.