جایگاه قدسی شعر مولوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استاد پژوهشکدۀ زبان و ادبیات فارسی در پژوهشگاه علوم انسانی

چکیده

 
مثنوی مولوی با وجود شباهت های معنایی و فکری با مثنوی های تعلیمی پیش از خود و حتی با وجود برتری نسبی آثاری چون حدیقه سنایی و مثنوی های عطار از دیدگاه زبان ادبی و ظرافت های هنری، بیش از آنها مورد استقبال خوانندگان و مخاطبان خاص و عام قرار گرفته و شهرت بیشتر یافته است. نظر نگارنده بر آن است که یکی از عوامل اصلی بقا و تداوم شهرت روزافزون مثنوی به سبب خروج از عادت،عادت گریزی مثنوی، به خصوص در نظم پریشان صورت و اصرار بر بیان جزئیات وقایع و توصیف روانی و رفتاری شخصیت های داستانی است که مقاومت اولیه و طبیعی در برابر این عادت گریزی ها  و در نتیجه کار مثنوی را از طرف معاصران وی برمی انگیزد. هدف نگارنده در این مقاله بر آن  است تا ابعاد گوناگون مسئله را بررسی و تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • Taghi Purnamdariyan
.
چکیده [English]

.

[1]. احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، چاپ اول، 1370، ج1، ص49.
[1]. عطار نیشابوری، مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، چاپ دوم، 1386:
سجده‌ها می‌کرد ابلیس لعین
 
گفت عیسی در چه کاری این چنین
گفت من پیش از همه عمری دراز
 
سجده عادت کرده‌ام از دیرباز
سجده عادت کرده‌ام این زان کنم
 
گر همه سجده‌ست آن تاوان کنم
گفت عیسی مریم ای سقط
 
می‌ندانی هیچ و ره کردی غلط
تو یقین می‌دان که اندر راه او
 
نیست عادت لایق درگاه او
هرچه از عادت رود در روزگار
 
نیست آن را حقیقت هیچ کار
 
 
ص 219
 
[1]. مولانا جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، به‌تصحیح رینولد . ا. نیکلسن، به‌اهتمام نصرالله پورجوادی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1363:
پیش از آنک این قصه تا مخلص رسد
 
دود گندی آمد از اهل حسد
من نمی‌رنجم ازین لیک این لکد
 
خاطر ساده‌دلی را بی کند
خوش بیان کرد آن حکیم غزنوی
 
بهر محجوبان مثال معنوی
که ز قرآن گر نبیند غیر قال
 
این عجب نبود ز اصحاب ضلال...
 
 
3/4227- 4230
 
[1]. مثنوی معنوی، (پیشین):
چون پری غالب شود بر آدمی
 
گم شود از مرد وصف مردمی
هرچه گوید آن پری گفته بود
 
زین سری زان سری گفته بود
چون پری را آن دم و قانون بود
 
کردگار آن پری خود چون بود
 
 
4/2112- 2115
 
[1]. مصیبت‌نامه (پیشین)، ص217.
[1]. مثنوی معنوی (پیشین)، 1/ 2201- 2203.
[1]. عطار نیشابوری، اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، چاپ دوم، 1386، ص 127-128.
[1].  ترجمه رسالة قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، مرکز انتشارات غلمی‌وفرهنگی، تهران، 1361، صص 124 و 125.
.[1] اسرارنامه (پیشین)، ص 154.
.[1] پورنامداریان، تقی، دیدار با سیمرغ، پژوهشگاه علوم انسانی، چاپ ششم، 1394، صص 49-55.
 .[1] مولوی، جلال‌الدین محمد، کلیات شمس، تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، امیرکبیر، تهران، 1355، ج6، ص128.
[1]. مصیبت‌نامه (پیشین)، ص269.
.[1] عطار نیشابوری، منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، چاپ اول 1383، ص426.
-عطار نیشابوری، منطق‌الطیر، تصحیح و توضیح محمود عابدی، تقی پورنامداریان، انتشارات سمت، چاپ اول، 1390، ص270.
14. عین‌القضاه، تمهیدات، مقدمه و تصحیح و تحشیه عفیف عسیران، چاپ دوم، کتابخانه منوچهری، بی­تا، ص 93.
15 .روزبهان بقلی (الشیخ ابی‌محمد روزبهان البقلی الشیرازی)، مشرب‌الارواح، تصحیح نظیف محرم خواجه، استانبول، سال 1973، صص 99-100
16. مثنوی معنوی (پیشین)، 4/804- 811 .
17.  همان، 4/1358- 1363.
18.  المجریطی، ابی‌القاسم مسلمة بن احمد، غایه‌الحکیم و احق النتیجتین بالتقدیم، بتحقیق هـ . ریتر، بی­نا، هامبورگ، سال 1927، ص 187-194.
19.سهروردی، شیخ شهاب‌الدین، مجموعة مصنفات شیخ اشراق، ج یکم، المشارع و المطارحات، تصحیح هنری کربن، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، ص 46.
20. النّفری، محمد بن عبدالجبار بن حسن، المواقف و یلیه کتاب المکاتبات له ایضاً، بتصحیح و اهتمام آرثر یوحنا آربری، قاهره، 1934 (افست بغداد، مکتبه المثنی)، ص 5.
21. اسرارنامه (پیشین)، ص 159.
22. غزالی، احمد، سوانح، بتصحیح هـ . ریتر، استانبول، مطبعه معارف، 1942، صص 59- 61.
23. اسرارنامه (پیشین)، ص 157.
24. مثنوی معنوی (پیشین)، 3/1302 – 1303.
25. نگاه کنید:
-          پورنامداریان، تقی، «عالم مثال افلاطون، ناخودآگاه جمعی یونگ...»، مجلة پژوهشنامة ادبیات حماسی، دانشگاه آزاد رودهن، شمارة 9، پائیز 1388.
26. عطار، تذکره‌الاولیاء، بسعی و اهتمام رنولد الن نیکلسون، النصف الاول، لیدن، مطبعه بریل، سال 1907، ص 174.
27. شفیعی کدکنی، محمدرضا، دفتر روشنایی، انتشارات سخن، چاپ دوم، 1384، ص 300.
28. تمهیدات (پیشین)، صص 20، 31، 261 و ...
29. سنایی، حدیقه‌الحقیقه‌وشریعه‌الطریقه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران، 1359، صص 112- 113.‌
30. تذکره‌الاولیاء (پیشین)، ص 160.
31.کلیات شمس، 4/181.
32. همان، 3/178.
33. همان، 3/170.
34. همان، 1/276.
35. مثنوی معنوی (پیشین)، 5/1888.