«لیکن این هست که این نسخه سقیم افتادست» تصحیح یک ترکیب (گنج قناعت) در غزلیات حافظ و ابیاتی از دیگر شعرا

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادب فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

این مسئله که کاتبان در نسخ قدیمی نقطه و سرکج (سرکش) نمی‌گذاشتند هم برای کاتبان و هم برای مصححان و محققان مشکلاتی ایجاد کرده است؛ این علاوه‌بر تغییر تعمدی شاعرانی چون حافظ در اشعار خود و دست‌برد تعمدی کاتبان امانت‌خوار در اشعار شعراست. نگذاشتن سرکج در دیوان حافظ در دو موضع و چند بیت که نگارنده در شعر شعرای دیگر ادعا می‌کند، باعث به‌اشتباه‌افتادن مصححان گردیده‌ است. به همین علت (نگذاشتن سرکج)، در دو جا تعبیر «گنج قناعت» در دیوان حافظ به‌شکل «کنج قناعت» تصحیح و ثبت شده است. اما، با‌توجه‌به شرایط کتابت و با درنظرگرفتن معنا و شرایط شعری در متن و هم‌چنین درنظرگرفتن سابقة رواییِ ترکیب که در چندین حدیث به‌شکل «القناعة کنزٌ» آمده است، ترکیب درست همان «گنج قناعت» است که در دیوان حافظ در یک مورد برای جناس‌سازی و در یک مورد وجود عبارت هم‌شکل «کنج دنیا» باعث تصحیح سقیم گردیده است. این اشکال (کنج قناعت) در چند موضع از شعر شعرای دیگر هم وارد شده است.

تازه های تحقیق

.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"But this is the old version that has fallen." Correction of a composition (treasure of contentment) in Hafez's lyric poems and verses from other poets

نویسنده [English]

  • . .
.
چکیده [English]

The ignorance of periods and curves (called Sarkesh in Persian and defined as an oblique line used when writing Persian letters [K] an [G] ) in Persian old texts has caused troubles for both authors themselves and correctors. These are besides intentional manipulation of poems by poets themselves (like Hafiz) or dishonest writers. In one case, the absence of curves in Hafiz’ Divan and in two places and some other couplets considered by the researcher, has misled writers and correctors. For this, (the absence of curves), in two places, Ganj-e- Qanaat[the treasure of contentment] has been interpreted and recorded as Konj-e- Qanaat [the corner of contentment]. However regarding the conditions of inscription, the meaning and situation of poetry both in and out of the text, also considering the validity background of the compound in several traditions (like contentment is a treasure), the author of the present article decided that Ganj-e- Qanaat is the correct compound. In Hafiz’ Divan, this compound once has been used for punning and in other case the presence of a similar phrase [Konj-e- Donya] helped to correct the error. This situation has been observed in several couplets of other poets rectification

کلیدواژه‌ها [English]

  • Correction
  • treasure of contentment (satisfaction)
  • corner
  • textual history
  • narrative history
نهج ‌البلاغه (1380)، ترجمۀ جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
اوحدی، رکن‌الدین (1340)، دیوان، با تصحیح و مقابله و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران: سنایی.
ثروتیان، بهروز (1380)، شرح غزلیات حافظ، تهران: پویندگان دانشگاه.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1320)، دیوان، به‌اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: مجلس.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1350)، دیوان، به‌اهتمام محمدرضا جلالی نایینی و نذیر احمد، تهران: امیرکبیر.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1356)، دیوان، به‌اهتمام حسین پژمان، تهران: فروغی.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1362 الف)، دیوان،به‌تصحیح مسعود فرزاد، به‌کوشش علی حصوری، بی‌جا: هم‌گام.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1362 ب)، دیوان، به‌تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1366 الف)، دیوان، به‌تصحیح اکبر بهروز و رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1366 ب)، دیوان کهنۀ حافظ؛ ازروی نسخۀ خطی نزدیک به زمان شاعر،به تصحیح ایرج افشار،تهران: امیرکبیر.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1367)، غزلیات، به‌تحقیق عبدالعلی ادیب برومند، با همکاری پوران‌دخت برومند، تهران: پاژنگ.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1373)، حافظ،به‌سعی سایه (هوشنگ ابتهاج)، تهران: توس.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1375)، دیوان، تصحیح و تعلیق محمد راست‌گو، قم: خرم.
حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، تهران: قطره.
خاقانی، افضل‌الدین (1388)، دیوان، تصحیح و مقدمه و تعلیقات ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
خرمشاهی، بهاءالدین (1375)، حافظ‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
خرمشاهی، بهاءالدین (1385)، حافظ حافظة ماست، تهران: قطره.
خطیب رهبر، خلیل (1383)، دی‍وان‌ غ‍زل‍ی‍ات‌ م‍ولان‍ا ش‍م‍س‌ال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د ح‍اف‍ظ ش‍ی‍رازی؛ ب‍ا م‍ع‍نی‌ واژه‌ها و ش‍رح‌ اب‍ی‍ات‌ و ذک‍ر وزن‌ و ب‍ح‍ر غ‍زل‌ه‍ا و ب‍رخ‍ی‌ ن‍ک‍ت‍ه‌ه‍ای‌ دس‍ت‍وری‌ و ادبی‌ و ام‍ثال‌ و حکم‌، تهران: صفی‌علی‌شاه.
خواجوی کرمانی، محمود بن علی (1336)، دیوان، به‌اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: کتاب‌فروشی بارانی.
دادبه، اصغر (1369)، «نگاهی به تأثیر احادیث در شعر حافظ»، در: حافظشناسی، گردآوری سعید نیاز کرمانی، ج 13، تهران: گنج کتاب.
دهخدا، علی‌اکبر (1336)، لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
ذوالنور، رحیم (1367)، در جست‌وجوی حافظ، تهران: زوّار.
ریاحی، محمدامین (1374)، گلگشت: در شعر و اندیشة حافظ، تهران: علمی.
سروش‌یار، جمشید (1374)، «گزارد حق ”حافظ خلخالی“»، نشر دانش، س 15، ش 87.
سعدی، مصلح‌ بن عبدالله (1366)، کلیات، ازروی نسخۀ تصحیح‌شدۀ محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
سنایی، مجدود بن آدم (1388)، دیوان، به‌سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شمس قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به‌تصحیح محمد ابن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد مدرس رضوی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: علم.
شمیسا، سیروس (1388)، یادداشت‌های حافظ، تهران: علم.
عبید زاکانی، عبیدالله (۱۳۶۳)، کلیات، ش‍رح و ت‍ع‍ب‍یر و ترج‍مۀ لغات‌ و آیات و عبارات عربی از پرویز اتابکی، تهران: بنیاد نشر کتاب.
عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر (1338)، ک‍ل‍ی‍ات‌، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران: سنایی.
عطار، محمد بن ابراهیم (1362)، دیوان، به‌اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: امیرکبیر.
عطار، محمد بن ابراهیم (1383)، منطق ‌الطیر، مقدمه، تصحیح، و تعلیقات شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1376)، احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
قیصری، ابراهیم (1393)، یک نکته از این معنی: شرح قیصری بر غزل‌های حافظ، تهران: جامی.
معین، محمد (1369)، حافظ شیرین ‌سخن، تهران: معین.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1362)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1387)، کلیات شمس؛ مطابق نسخۀ تصحیح‌شدۀ استاد بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: نگاه.
مهدوی دامغانی، احمد (1382)، «گنج قناعت یا کنج قناعت»، کتاب ماه ادبیات، ش 70.
ناصر خسرو (1389)، دیوان، با مقدمة حسن تقی‌زاده، تهران: نگاه.
نظامی، الیاس بن یوسف (1343)، هفت پیکر، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
نظامی، الیاس بن یوسف (1387)، هفت پیکر، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
نظامی، الیاس بن یوسف (1388)، خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
نیساری، سلیم (1386)، دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ: برگرفته از پنجاه نسخۀ خطی سدۀ نهم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
هروی، حسین‌علی (1367)، شرح غزل‌های حافظ، تهران: نشر نو.