نقد کهن‌الگوی مادر مثالی در گرشاسب‌نامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

مادر مثالی از قدیمی‌ترین کهن‌الگوهای جهان و مفهومی بسیار گسترده است که از نخستین دوره‌های حیات بشر تا به امروز در ذهن و روح آدمی حضوری پررنگ داشته و به خلق اسطوره‌های مشابهی در همۀ فرهنگ‌ها و سرزمین‌ها منجر شده است. طبعاً نیاکان ایرانی ما، به‌عنوان جزئی از یک کُل گسترده، ناخودآگاه با کهن‌الگوها در ارتباط بوده‌اند. بررسی و آشکارکردن مادر مثالی در اثرِ کهنِ گرشاسب‌نامه، ما را در شناخت بیش‌تر دنیای گذشتگان و روح و ذهن نیاکانمان یاری خواهد کرد. در گرشاسب‌نامه، بیش‌ترین نمود مادر مثالی را در عناصر اربعه، به‌ویژه خاک و آب، می‌بینیم. برخی موجودات و رویدادهای کتاب و کارکرد آن‌ها نیز بیان‌کنندۀ وجوهی از مادر مثالی هستند. در این پژوهش، می‌کوشیم آشکار کنیم که مادر مثالی در چه قالب‌ها و چهره‌هایی نمایان می‌شود؟ این چهره‌ها و قالب‌ها درگرشاسب‌نامه کدام‌اند؟ هریک از چهره‌ها و قالب‌ها نشان‌دهندۀ کدام جنبۀ وجودی مثبت یا منفی مادر مثالی است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing and criticizing the Mother Archetype in Garshaspnameh

نویسندگان [English]

  • Parvin Hashempoor 1
  • Ahmad Khajehim 2
  • . . 3
  • ali tasnimi 2
1 Ph.D. student Hakim Sabzevari University
2 Assistant Professor of Hakim Sabzevari University
3 Associate Professor, Faculty of literature and humanities, Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

Mother of archetype is one of the oldest ancient patterns of the world and a very broad conception that from the early period of human life until now, in the minds and soul of human beings has been highlighted and has led to the creation of similar myths in all cultures and lands. In fact, our Iranian ancestors, as an integral part of a broader whole, the unconscious has been linked to the ancient patterns. Investigating and revealing mother of archetype in the old way of life will help us to better understand the world of the past and the soul and mind of our forefathers. In Garshasbnameh, we see the most manifestation of the mother of archetype in the quaternary elements, especially the soil and water. Some of the creatures and events of the book and their function also represent the mother archetype In this research, we will try to reveal forms, faces and the templates in Garshasbnameh to discover the existential aspect of the mother of archetype. Furthermore, this study will try to show what aspects of the faces and templates represent the elements, events and events in this book and the function of each of them possible to represent one of the positive or negative aspects of the mother of archetype.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Pattern Criticism
  • Jung's Psychology
  • Mother Archetype
  • Garshaspnameh
  • Arche type
  • Criticism
  • Unconscious
قرآن کریم (1394)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: اسوه.
اردستانی رستمی، حمیدرضا (1393)، «اسطورۀ زادن زروان»،مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، ش 19.
اردستانی‌ رستمی، حمیدرضا (1394)، «نمودهای زروانی در متن‌های ایرانی»،مجلۀ مطالعات ایرانی، س 4، ش 27.
اسدی، علی ابن احمد (1389)، گرشاسب‌نامه، به‌اهتمام حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
اسمیت، ژوئل (1383)، فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ شهلا برادران، تهران: روزبهان.
اکبرزاده، محمدعلی (1378)، رنگ و تربیت، تهران: میشا.
امامی، نصرالله، محمدرضا صالحی مازندرانی، و نوشین مالگرد (1392)، «دگردیسی خون به مار در گرشاسب‌نامه»،مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، ش 16.
اوداینیک، ولودیمیر والتر (1388)، یونگ و سیاست، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نی.
اوستا (1392)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
اوشیدری، جهانگیر (1389)، دانش‌نامۀ مزدیسنا (واژه‌نامۀ توضیحی آیین زرتشت)، تهران: مرکز.
ایونس، ورونیکا (1373)، اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
باشلار، گاستون (1364)، روان‌کاوی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
براتی، محمود و علی‌محمد محمودی (1389)، «فرجام‌اندیشی در گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی»، پژوهش دینی، ش 21.
بررسی دست‌نویس م. او 26: داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه، و متن‌های دیگر (1378)، آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی: کتایون مزداپور، تهران: آگاه.
بلعمی، ابوعلی محمد ابن محمد (1353)، تاریخ بلعمی (تکمله و ترجمۀ تاریخ طبری)، ‌تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: زوّار.
بندهش (1369)، گردآوری فرنبغ دادگی، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
بوکور، مونیک دو (1376)، رمزهای زنده جان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
بهار، مهرداد (1375)، ادیان آسیایی پررنگ، تهران: چشمه.
بهار، مهرداد (1391)، پژوهشی در اساطیر ایران (پارۀ نخست)، تهران: توس.
پورخالقی چترودی، مهدخت (1387)، درخت شاهنامه، مشهد: به‌نشر.
تاریخ سیستان (1314)، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: مؤسسۀ خاور.
جابز، گرترود (1370)، سمبل‌ها (کتاب اول: جانوران)، ترجمۀ محمدرضا بقاپور، بی‌جا: بی‌نا.
داد، سیما (1375)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
دلاشو، م. لوفر (1366)، زبان رمزی قصه‌های پری‌وار، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
دهقانی، زهرا و رحیم خوش‌نظر (1390)، «زاهد غارنشین؛ تجلی یک کهن‌الگو در نگارگری»، کتاب ماه هنر، ش 154.
دیچز، دیوید (1366)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدقیانی، تهران: علمی.
رضی، هاشم (1390)، جشن‌های آتش، تهران: بهجت.
روایت پهلوی (1367)، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
روزنبرگ، دونا (1379)، اساطیر جهان؛ داستان‌ها و حماسه‌ها، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
زادسپرم (1366)، گزیده‌های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زینر، رابرت چارلز (1375)، زروان یا معمای زرتشتی‌گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز.
ژایران، فیلیکس، گ. لاکوئه، و لویی ژوزف دلاپورت (1375)، اساطیر آشور و بابل، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
ستاری، رضا، مرضیه حقیقی، و معصومه محمودی (1395)، «تجلی کهن‌الگوی ”مادر مثالی“ در حماسه‌های ملی ایران براساس نظریۀ روان‌شناختی یونگ»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 8، ش 1.
سرلو، خوان ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
سفر پیدایش (کتاب مقدس، عهد عتیق) (ترجمة فارسی) (1319/1940 م)، لندن: برتش و فورن بیبل سوسایتی.
سلمانی‌نژاد مهرآبادی، صغری، عبدالرضا سیف، و نسرین موسی‌وند (1391)، «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن‌الگوی آنیما و آنیموسدر شعر طاهره صفارزاده»، زن در فرهنگ و هنر، دورة 4، ش ۱.
شمیسا، سیروس (1382)، داستان یک روح، تهران: فردوس.
صرفی، محمدرضا و اکرم مریخی (1388)، «اسطورۀ انسان ـ جانور در کوش‌نامه و گرشاسب‌نامه»، مطالعات ایرانی، ش 16.
فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
فروزنده مسعود و زهره سورانی (1389)، «بررسی کهن‌الگوها در شعر اخوان ثالث»، مطالعات داستانی، ش ۲.
فریزر، جیمز جرج (1383)، شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
قائمی، فرزاد، محمدجعفر یاحقی، و مهدخت پورخالقی (1388)، «تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامۀ فردوسی براساس نقد اسطوره»، ادب‌پژوهی، س ۳، ش 10.
قربان صباغ، محمودرضا (1392)، «بررسی ساختار در هفت خان رستم»، مجلۀ جستارهای ادبی، ش 180.
کوپر، جین (1380)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
گورین، ویلفرد، ارل لیبر، جان ویلینگهام، و لی مورگان (1377)، راه‌نمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمۀ زهرا میهن‌خواه، تهران: اطلاعات.
مک‌کال، هنریتا، وستا سرخوش کرتیس، آن بیرل، کارل توب، و گری اورتون (1389)، جهان اسطوره‌ها 2: اس‍طوره‌ه‍ای‌ ب‍ی‍ن‌ال‍ن‍ه‍ری‍ن‍ی‌، ای‍ران‍ی‌، چ‍ی‍ن‍ی‌، ازت‍ک‍ی‌ و م‍ای‍ای‍ی‌، [و] ای‍ن‍ک‍ا، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
مورنو، آنتونیو (1388)، یونگ، خدایان، و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
واحددوست، مهوش (1387)، نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، تهران: سروش.
ورزمان، مارتن یوزف (1383)، آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاده، تهران: چشمه.
ویو، ژ. (1375)، اساطیر مصر، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
الیاده، میرچا (1375)، اسطوره، رؤیا، راز، ترجمۀ رؤیا منجم، تهران: فکر روز.
الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
یاوری، حورا (1374)، روان‌کاوی و ادبیات، تهران: تاریخ ایران.
یونگ، کارل گوستاو (1368)، چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل گوستاو (1372)، روان‌شناسی و کیمیاگری، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل ‌گوستاو (1383)، انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1384)، رؤیاها، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: کارون.
یونگ، کارل گوستاو (1385)، روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمۀ علی امیری، تهران: علمی فرهنگی.
یونگ، کارل گوستاو (1386)، تحلیل رؤیا، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: افکار.
یونگ، کارل گوستاو(1390)، خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: به‌نشر.
 
Bell, A. and W. Strieber (2004), The Coming Global Superstorm, New York: Pocket Star Books.
Bierlein, J. F. (1994), Parallel Myths, New York: Ballantine Wellspring Books.
Cirlot, J. E. (1971), A Dictionary of Symbols, trans. Jack Sage, New York: Dover.
Freud, S. (1990), Delusion and Dreams in Jensen's “Gradiva”, trans. James Strachey, London: Penguin.
Greenberg, G. (2002), 101 Myths of the Bible: How Ancient Scribes Invented Biblical History, Naperville Illinois: Sourcebooks.
Harrison, S. (1990), Mother Earth, Father Sky, New York: Doubleday.
Hastings, J. and S. R. Driver (2004), A Dictionary of the Bible, vol. II, Part I (Feign-Hyssop), The Minerva Group, Inc.
Hymns of the Rig Veda (1976), trans. R. T. Griffith, Benares: E. J. Lazzarus and Co.
Littleton, C. S. (ed.) (2005), Gods, Goddesses, and Mythology, New York: Marshall Cavendish.
Meyer, M. (2007), The Bedford Introduction to Literature: Reading, Thinking, Writing, New York: Bedford/ St. Martin's.
Stevens, A. (1990), On Jung, New York: Routledge.
Worcester, E. (1901), The Book of Genesis in the Light of Modern Knowledg, New York: McClure, Phillips and Co.
Yang, L., D. An, and J. A. Turner (2005), Handbook of Chinese Mythology, Santa BarBara, California: ABC-Clio.