مفهومِ بلاغیِ «تأکید و تشخّص» در ترکیبات آثار سعدی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

فرایندِ جابه­جایی اجزا که برای بیانِ معانی و اغراضِ بلاغی یکی از اصلی­ترین کانال­های بلاغت در زبانِ فارسی است، افزون بر واحدِ بزرگی چون جمله، در انواعِ ترکیبات نیز کاربرد دارد. «تأکید و تشخّص» به عنوانِ یکی از مهم­ترین اغراضِ بلاغی، عاملِ اصلی در تغییراتی است که در جایگاهِ اجزای ترکیبات رخ می­دهد. انواعِ ترکیبات (اضافی، وصفی، عطفی و متمّمی) که اجزای آنها در حالتِ عادی جایگاه ثابت و مشخّصی دارند، هنگامی که جزء دومِ آنها مورد تأکیدِ گوینده باشد، برای نمایشِ تشخّص آن جزء، با ظرفیت­هایی که در زبان فارسی برای دستکاری در ترکیبات وجود دارد، تغییراتی در ساختار آنها ایجاد می­شود که با شکلِ معمول و متداولِ آنها متفاوت است. در این مقاله با تکیه بر کلام سعدی و با روشِ تحلیلی ـ تشریحی، انواع ترکیبات را با رویکردِ بلاغی و از منظرِ «تأکید و تشخّص» بررسی می­کنیم تا شگردهایی که در گذشته برای نمایشِ تشخّص در انواع ترکیبات استفاده شده است، نمایان گردد. حاصلِ کار نشان می­دهد که در گذشته برای تأکید و تشخّص در هریک از انواعِ ترکیبات از ظرفیت­های زبانیِ خاصی استفاده می­شده است و از طریق نشانه­های زبانی می­توان حالتی را که یک ترکیب در مرکزِ توجّه است، از صورتِ عادیِ آن متمایز کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • farhad mohammadi
azarbaijan shahid madani university
چکیده [English]

.

اسداللهی، خدابخش و همکاران (1394). مقاله­ی «ترکیبات خاص اشعار صائب و بیدل براساس روابط نحوی و هسته­ی معنایی ترکیب»، متن­شناسی ادب فارسی، دوره جدید، شماره4، صص 41 – 64.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن­حسین (1389). تاریخ بیهقی، تصحیح علی­اکبر فیاض، تهران: نشر علم.
جرجانی، عبدالقاهر (1368). دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمه­ی سیدمحمد رادمنش، مشهد: آستان قدس رضوی.
خطیب­رهبر، خلیل (1375). صفت، تهران: صفی­علیشاه.
سعدی، مصلح­الدین (1394). غزل­های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
سعدی، مصلح­الدین (1384الف). بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
سعدی، مصلح­الدین (1384ب). گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
سعدی، مصلح­الدین (1389). کلیّات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
شفیعی، محمود (1377). شاهنامه و دستور، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صادقی، علی­اشرف (1349). مقاله­ی «را در زبان فارسی امروز»، نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره مسلسل 93، صص9 - 22.
طباطبایی، علاءالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
علی­پور، مصطفی (1378). ساختار زبان شعر امروز، تهران: انتشارات فردوس.
فرشیدورد، خسرو (1354). مقاله­ی «تأکید و قصر در زبان و ادب فارسی 2»، مجله­ی گوهر، شماره­ی 30.
فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
مهیار، محمّد (1383). مقاله­ی «کاربردِ «را» در فارسی دری»، مجموعه­ی مقالات با نامِ «زبانِ دستور»، به کوشش غلامرضا عمرانی، تهران: لوح زریّن.