تحلیل تطبیقی دگردیسی عرفانی در داستان دقوقی و اندیشة ابن‌عربی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

داستان دقوقی در مثنوی مولوی مشتمل بر مباحث مختلف عرفانی، چندآوایی و مبهم است. از جمله موضوعات مبهم این داستان، «دگردیسی‌ عرفانی» است که از مباحث مطرح در عرفان و وجه مشترک فکری بسیاری از عارفان اسلامی است که به اشکال و شیوه­های گوناگون در آثار آن­ها نمود یافته است. در داستان دقوقی نیز این دگردیسی از چند وجه قابل بررسی است. در پژوهش پیش­رو، به روش استقرایی- تحلیلی و با بهره­گیری از مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای در پی تشریح وجوه این تحوّل عرفانی برآمده‌ایم و برای تبیین موضوع به صورت تطبیقی، دگردیسی‌های موجود در داستان مذکور را به صورت تطبیقی با اندیشه‌های ابن‌عربی و پیروان او ستجیده‌ایم. دستاورد پژوهش گویای این است که دگردیسی عرفانی در داستان دقوقی با اندیشه‌های نظری عرفان ابن‌عربی قابل تطبیق است و نظر به داستان دقوقی از این دریچه می‌تواند در تبیین آن مفید باشد و بیانگر میزان نزدیکی اندیشه‌های دو نامبرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • Saeed Ghasemi Porshokooh 2
1 .
2 Allmeh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

.

قرآن کریم.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1370). فصوص‌الحِکَم، چ 2، تهران، الزّهراء.
ـــــــــــــــــــ (1388ق.). شجرة الکون، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده.
ـــــــــــــــــــ (بی‌تا). فتوحات مکّیّه، 4 ج، بیروت، دار صادر.
ـــــــــــــــــــ (1366). شرح فصوص‌الحِکَم، خواجه محمّد پارسا، تصحیح جلیل مسکرنژاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ابن‌یمین فریومدی، محمود (1344). دیوان اشعار ابن‌یمین فریومدی، به تصحیح و اهتمام حُسینعلی باستانی راد، تهران، کتابخانة سنایی.
اسماعیلی، عصمت، حمیدرضا شعیری و ابراهیم کنعانی (1391). «رویکرد نشانه معناشناختی فرایند مربّع معنایی به مربّع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی»، پروهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، س 6، ش 3 (پیاپی 23)، صص 69-94.
اسیری لاهیجی، محمّد (1312). مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، تحقیق و تصحیح میرزا محمّد ملک‌الکتاب، چاپ بمبئی.
ایران‌زاده، نعمت‌الله، محمّد امامی و مجتبی عابدی (1393). کتابشناسی توصیفی ادبیّات تطبیقی، چ 1، تهران، علم و دانش.
بدوی، عبدالرّحمن (1976م.). الإنسان الکامل فی الإسلام، چ2، الکویت، وکالة المطبوعات.
تقوی، محمّد و سمیرا بامشکی (1387). «حقایق خیالی داستان دقوقی در مثنوی»، مجلّة تخصّصی زبان و ادبیّات دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی مشهد، س 41، ش 3 (پیاپی 162)، صص 214ـ 231.
توکّلی، حمیدرضا (1391). از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، چ 2، تهران، مروارید.
ـــــــــــــــــ . (1386). «نشانه‌شناسی داستان دقوقی». مطالعات عرفانی. ش 5. صص 4ـ34.
ـــــــــــــــــ (1383). «مثنوی، قصّة دقوقی و روایت چندآوا»، فصلنامة هنر، ش 62، صص 48-75.
التّهانوی، محمّدعلی (1996م.). کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، 2 ج، چ 1، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
جهانگیرى، محسن (1375). محیى‌الدّین ابن‌عربى چهرة برجستة عرفان اسلامى، 1 ج، چ 4، تهران، دانشگاه تهران.
الجیلى، عبدالکریم (1426ق.)، مراتب الوجود و حقیقة کلّ موجود (الکهف و الرقیم)، چ2، بیروت، دار الکتب العلمیّة.
ـــــــــــــــــ (2004 م.). شرح مشکلات الفتوحات المکّیّة لإبن عربی (المناظر الإلهیّة)، 1ج، چ 1، بیروت، دار الکتب العلمیّة.
الحکیم، سُعاد (1401ق.). المعجم الصّوفی؛ الحکمة فی حدود الکلمة، چ 1، لبنان ـ بیروت، دندرة.
راشد محصّل، محمّدرضا (1390). «تأمّلی در داستان دقوقی»، مولوی‌پژوهی، س 5، ش 10، صص 1-25.
زرّین‌کوب، عبدالحسین (1373). بحر در کوزه، چ 6، تهران، علمی.
سجّادی، سیّدجعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی، 3 ج، چ 3، تهران، کومش.
شهیدی، سیّدجعفر (1376). شرح مثنوی شریف، تهران، علمی و فرهنگی.
غفوری، فاطمه (1389). «بررسی تطبیقی کانون روایت در شاهنامة فردوسی و مثنوی مولانا (با تأکید بر داستان رستم و اسفندیار و داستان دقوقی)»، اندیشه‌های ادبی، س 2 (دورة جدید)، ش 3، صص 1ـ32.
فروزانفر، بدیع‌الزّمان (1381). احادیث و قصص مثنوی، ترجمه و تنظیم حسین داودی. چ 2، تهران، امیرکبیر.
کریمی، ابوذر (1385). «سرچشمه‌های فانتزی در ادبیّات کهن فارسی (1)؛ قصّة دقوقی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 104ـ106، صص 161-168.
لاهوری، محمّدرضا (1377). مکاشفات رضوی، به تحقیق و تصحیح کوروش منصوری، چ 1، تهران، روزنه.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1390). مثنوی معنوی؛ همراه با کشف‌الأبیات، به تصحیح رینولد. ا. نیکلسون، چ 5، تهران، هرمس.
ـــــــــــــــــــــــــ (1376). کلّیّات شمس تبریزی، به انضمام شرح حال مولوی به قلم بدیع‌الزّمان فروزانفر، چ 14، تهران، امیرکبیر.
النابلسى، ‏عبدالغنى (1143ق.). دیوان الحقائق و مجموع الرقائق‏، تحقیق و تصحیح محمّد عبدالخالق الزّناتى، چ 1، بیروت، دارالکتب العلمیّة.‏
نکونام، محمّدرضا (1386). آفرینش انسان و ماتریالیسم، چ 1، قم، ظهور شفق.
نوروزپور، لیلا و همایون جمشیدیان (1387). «تحلیل داستان دقوقی از مثنوی»، کاوش‌نامه، س 9، ش 17، صص 9-28.