کارکرد ماورائی اسطوره در بخش اساطیری شاهنامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد زبان وادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 استادیار گروه ایران شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

چکیده

اسطوره را نباید صرفا افسانه‌هایی روایی اغراق آمیز و استحاله شده از وقایع تاریخی دانست؛ چرا که این روایت‌ها در جنب پر کردن خلاء علمی و تاریخی بشر، پاسخ دهندۀ بسیاری از نیازهای از روحی و روانی جوامع انسانی از عصر باستان بدین سو نیز بوده‌اند. با چنین رویکردی، جوزف کمبل، صاحب نظریۀ تک‌اسطوره (سفرقهرمان)، به پشتوانۀ سال‌ها مطالعه و تحقیق در باب اساطیر مختلف تمدن‌های گوناگون، قائل به چهار کارکرد اصلی برای اسطوره است. این کارکردها عبارتند از: کارکرد ماورائی، کارکرد کیهان‌شناختی، کارکرد جامعه‌شناختی و کارکرد تعلیم و تربیتی. به باور وی این کارکردها جهان‌شمول بوده و بر تمام آثار اسطوره‌‌ای جهان، قابلیت تطبیق دارد. از آن‌جا که شاهنامه‌ی فردوسی، عرصه‌ی ظهور و بروز اساطیر بزرگ ایرانی را فراهم آورده است؛ مصادیق این کارکردهای چهارگانه را می‌توان در داستان‌های مختلف آن مشاهده وتبیین کرد. در این پژوهش کارکردهای ماورائی اسطوره که حالتی آمیخته از هراس واحترام و بهت در برابر عظمت و مجهولات عالم هستی در ذهن آدمی پدید می‌آورد و تضمین‌کنندۀ امنیت عاطفی و روانی انسان‌ها است؛ در بخش اساطیری شاهنامه مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته و جلوه‌های مختلف آن به تصویرکشیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • manizheh pourali 1
  • mohammad taheri 2
  • hamid aghajani 3
1 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
3 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
چکیده [English]

.

اسلامی ندوشن، محمد علی (1374).  زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: انجمن آثار ملی.
الیاده، میرچا  (۱۳۸۲). اسطوره، رویا، راز، ترجمۀ رویا منجم، تهران: فکر روز.
برتلس، یوگنی ادورادویچ،(۱۳۲۲). «منظور اساسی فردوسی»، هزارۀ فردوسی، مجموعۀ سخن‌رانی‌‌ها و مقالات ایراد شده در کنگرۀ فردوسی، تهران.
پور داود، ابراهیم  (۱۳۵۶). یسنا، تهران: اساطیر.
حکمت، علی اصغر (۱۳۴۵). تاریخ ادیان، تهران: نشر ابن سینا.
حیدری، حسن و قاسم پور،محدثه  (۱۳۹۳). «مقایسۀ صفات و خویش‌کاری‌های سروش درشاهنامه با متون مزدیسنی»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س5، ش2.
راشد محصل، محمد تقی،(۱۳۸۲). سروش یسن، بررسی متن زند واوستایی یسن پنجاه وهفت،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضایی، مهدی  (۱۳۸۳).  آفرینش و مرگ در اساطیر،تهران: اساطیر.
سرامی، قدمعلی (۱۳۶۸) .از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستانهای شاهنامه)  تهران: علمی و فرهنگی.
عفیفی، رحیم (۱۳۸۳). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی، تهران: توس.
       فردوسی، ابوالقاسم‌  (13۸۶). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: نشر مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
قائمی، فرزاد  (۱۳۹۰). تحلیل انسان شناختی اسطورۀ فر و کارکردهای آن در شاهنامه فردوسی و اساطیر ایران، جستارهای ادبی، شماره ۳. صص۱۱۳-۱۴۸.
قندهاری، فیروزه (۱۳۹۴). جلوه‌های سروش دراوستا، متون پهلوی وشاهنامه، ایران نامه، شماره۲، صص۲۷۰-۲۷۹.
       کمبل، جوزف  (1381). اساطیر ایران و ادای دین، ترجمۀ ع.ا. بهرامی، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
       کمبل، جوزف ،(۱۳۹۲). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتاب.
        کمبل، جوزف  (1395).   قدرت اسطوره ، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
   گرین، راجرلنسلین (۱۳۶۶).  اساطیر یونان از آغاز آفرینش تا عروج هراکلس، ترجمۀ عباس آقاجانی، تهران: سروش.
مسکوب، شاهرخ (۱۳۹۴). ارمغان مور،تهران: نشر نی.
   مینوی خرد (۱۳۵۴). ترجمۀ احمد تفضلی، بنیاد فرهنگ ایران.
  مجتهدی، کریم (۱۳۸۰).«اسطوره و مفهوم سرنوشت در فرهنگ یونان باستان (بحثی در زمینه فلسفه تاریخ)»، فلسفه،       س،1ش ۱.
مرتضوی، منوچهر (۱۳۶۹).  فردوسی و شاهنامه، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
   نیبرگ هنریک ساموئل  (۱۳۸۳).  دین‌های ایران باستان، ترجمۀ سیف الدین نجم آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
   هینلز، جان راسل (1383 ).  اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
Armour, Robert. A. (2002). Gods and myths of ancient Egypt. Cairo: American Univ. in Cairo Press.
Campbell Joseph (2003). The Hero's Journey: Joseph Campbell on His Life and Work, third edition, edited by Phil Cousineau. Novato, California: New World Library.
Daly, K. N., & Rengel, M.  (2009). Greek and Roman mythology, A to Z. New York: Chelsea House.
Dundes, A.  (1984).  Sacred narrative readings in the theory of myth. Berkeley: University of California Press.
Eliade, Mircea  (1963). Myth and Reality. New York: Harper & Row .
Grant, Ginger (2005). Re-Visioning the Way We Work: a Heroic Journey. IUniverse, Inc.
Leeming, David Adams (1998). Mythology: the Voyage of the Hero. Oxford Univ. Press.
Monaghan, Patricia (2011). Goddesses in world culture. Santa Barbara, Calif.: Praeger.
Potts, John (2010). A history of charisma. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Rothgeb, Carrie (1994)  Abstracts of the Collected Works of C.G. Jung. London: Karnac Books.
Smith, Laurel Ann(2018). Joseph Campbell's Functions of Myth in Science Fiction: A Modern Mythology and the Historical and Ahistorical Duality of Time,Virginia Tech, https://vtechworks.lib.vt.edu/handle/10919/25350