تغییرات الگوی روایی منظومه‌های پهلوانی بعد از شاهنامه (با تأکید بر روایت سام‌نامه)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 1. دکترای زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه، در عین تقلید این آثار از متن معیار شاهنامة فردوسی در سطوح زبانی و ادبی، در سطح روایی دچار تغییرات عمیقی شده‌اند. در این پژوهش، به منظور بررسی این تغییرات، الگوی روایی و کیفیت ترکیب پیرفت‌ها در چهار متن گرشاسپ‌نامه، برزونامه، شهریارنامه و در نهایت، به طور خاص، سام‌نامه مقایسه و تحلیل شده است. در مرحلة نخست به بررسی شیوه‌های مختلف ترکیب پیرفت‌های هر منظومه پرداخته شده و نتایج تحلیل در قالب چهار فرمول کلّی ارائه شده است. در ادامه با در نظر گرفتن بسامد و کارکرد پیرفت‌های فرعی به این نتیجه رسیدیم که تغییر اساسی کارکردِ منظومه‌های حماسی در دوره‌های متأخّر و تمرکز بیشتر سرایندگان بر قصه‌گویی، منجر به شکل‌گیری گفتمانی خاص با ویژگی‌هایی چون تکثّر پیرفت‌های فرعی با کارکرد یکسان یا مشابه و به تبع آن تکثّر شخصیت‌های مختلف با خویشکاری یکسان و از سوی دیگر به تعویق افتادن هر چه بیشتر گره‌گشایی در این منظومه‌‌ها، خصوصا سام‌نامه شده است، که این موارد نمایانگر تأکید بیشتر سرایندگان بر کنش‌های خاص و قصه‌گویی است که احتمالا نتیجة مستقیم در نظر گرفتن پسند و سلیقة روایت‌شنویی متفاوت با روایت‌شنوی آثار حماسی اصیل بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • Narges Khademi 1
  • . . 2
  • . . 2
1 Ferdowdi university of Mashhad
2 .
چکیده [English]

.

- آلن‌پیچ، ماری و الف افسری، 1371، نامة فرهنگ، ش 7، صص 123-118
- اسدی طوسی، ابونصر علی بن محمد،1389 ، گرشاسپ‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب
- بامشکی، سمیرا و و ابوالقاسم قوام، 1389، «نقش‌های روایت‌شنو در مثنوی»، فصلنامة نقد ادبی، ش 9، صص 113-91
- تودورف، تزوتان، 1379، بوطیقای ساختارگرا. ترجمه محمد نبوی. تهران: آگاه
- پروینی، خلیل و هومن ناظمیان، 1387، «الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربرد‌های آن در روایت‌شناسی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 11، صص183-202
- پرینس، جرالد، 1391: روایت شناسی: شکل و کارکرد روایت، محمد شهبا، چاپ اول، تهران: مینوی خرد
- حسینی، حسین، 1380: سام­نامه: طومار نقالی، تهران نمایش (انجمن نمایش)
- حرّی، ابوالفضل، 1388: «مؤلّفه‌های زمان و مکان در قصص قرآنی»، فصلنامة ادب‌پژوهی، شماره هفتم و هشتم، صص 141-125
-  خادمی، نرگس و فرزاد قائمی و مریم صالحی‌نیا، 1396: «قهرمان سام‌نامه کیست و چرا می‌جنگد؟ (بررسی ساختار نبرد‌های قهرمان سام‌نامه)»، فرهنگ و ادبیات عامه، دوره 5، ش12، صص195-165
- خواجوی کرمانی، 1370، خمسه، تصحیح سعید نیاز کرمانی، چاپ اول، کرمان: نقش جهان  
- سام­نامه،1392، تصحیح وحید رویانی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب
- طومار نقّالی شاهنامه، 1391، تصحیح سجاد آیدنلو، چاپ اول، تهران: به‌نگار
- مختاری غزنوی، عثمان، 1377: شهریار‌نامه. تصحیح غلامحسین بیگدلی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- محمدزاده سید عباس، وحید رویانی، 1386: «سام‌نامه از کیست»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 158، صص 176-159
- کوسج، شمس‌الدین محمد، 1387: برزو‌نامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
- واعظ‌زاده، عباس، 1395، «رده‌بندی داستان‌های عاشقانة فارسی»، فصلنامة نقد ادبی، ش 33، صص157-189
- هفت لشکر: 1377، هفت لشکر (طومار جامع نقّالان) از کیومرث تا بهمن، تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول
- یعقوبی، رویا، 1391، « روایت‌شناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان»، پژوهش‌نامة فرهنگ و ادب، ش 13، صص289-311
 
- Genette, Gerard. 2000, “Order in Narrative” in Narrative Reader. Martin Macquillan. London and New York: Routledge.
________________.1980, Narrative Discourse. New York: Cornell University press.
________________.1997, Palimpsests: Literature in the Second Degree, trans. Channa Newman.