تأثیر فن خطابه در شکل‌گیری قصیده با نظر به قصاید سبک خراسانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 داشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

2 دانشیار، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان

چکیده

قصیده، نخستین قالب مشخص شعر فارسی است. ازاین‌رو، شناخت خاستگاه‌های زبانی، ادبی و فکری این قالب شعری، برای شناخت ریشه‌های شعر فارسی، اهمیت دارد. بدین منظور ابتدا باید دید چه پیشینه‌ها و زمینه‌هایی در شکل‌گیری قالب قصیده‌ اثرگذار بوده‌اند. یکی از مهم‌ترین پیشینه‌های اثرگذار در این باره، فن خطابه است. کاربرد خطابه در ایران پیش از اسلام و میان اعراب دورة جاهلی و دورة اسلامی و یونان باستان و تقدم زمانی این ژانر نسبت به شعر عربی و فارسی جای تردید ندارد. از سوی دیگر، شباهت چندجانبة قصیده با خطابه، این تأثیر را، بویژه از طریق قصیدة عربی، بر قصیدة فارسی نشان می‌دهد. این واقعیت سبب شد تا در مقالة حاضر با روش توصیفی و تطبیقی، فن خطابه را به عنوان یکی از خاستگاه‌های ادبی قالب قصیده بررسی کنیم. برای این منظور، خطابه و قصیده، از چشم‌انداز ساختار، مخاطب، ابزارها، کارکردها و آرایه‌ها مورد مطالعه قرار گرفتند و شباهت‌های بارزی میان آنها به دست آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Rhetoric on the Formation of the Ode by the view of the Khorasani Style Odes

نویسندگان [English]

  • Rouhollah Pourheidari 1
  • Alireza Fouladi 2
1 Ph.D student of persian language and literature Dept kashan university
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Foreign Literature and Languages, Kashan University
چکیده [English]

.
Ode is the first form of Persian poetry. Therefore, recognizing the linguistic, literary and intellectual origins of this poetic form is important for understanding the origins of Persian poetry. To do this, you first need to see what antecedents and backgrounds have influenced the formation of the ode. One of the most influential backgrounds in this regard is the art of rhetoric. the use of rhetoric in pre-Islamic Iran and among the Arabs of the ignorance period and the Islamic period and ancient Greece, and its time priority compare to Arabic and Persian poetry has no doubt. On the other hand, the multilateral similarity of the poem form with rhetoric shows this effect on the Persian ode especially through the Arabic ode. This fact led to the descriptive and comparative method to be used in this article to study the art of rhetoric as one of the literary origins of the ode form. For this purpose, rhetoric and ode were studied from the perspective of structure, audience, tools, functions and decorations, and there were similarities between them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhetoric
  • Ode
  • Khorasani Style
  • Inter-Generic Relations
فارسی:
ابن‌سینا (1383)، رساله منطق دانشنامه علائی، با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر معین و سید محمد مشکوه، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی همدان.
ارسطو (1392)، خطابه، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.
افخمی ستوده، حنیف (1395)، «از آتن تا مدینه»، فصلنامه نقد کتاب، دوره دوم، شماره ششم، صص 151-164.
الفاخوری، حنا (۱۳۸۸)، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات توس.
انوری، محمد بن محمد (1364)، دیوان، به کوشش سعید نفیسی، تهران: سکه-پیروز.
بهروز، اکبر (۱۳۵۹)، تاریخ ادبیات عرب، تبریز: دانشگاه تبریز.
تراویک، باکنر (۱۳۹۰)، تاریخ ادبیات جهان، ترجمه عربعلی رضایی، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: فروزان.
تفضلی، احمد (۱۳۷۸)، تاریخ ادبیات پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ سوم، تهران: سخن.
خاقانی، بدیل بن علی (1382)، دیوانخاقانیشروانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
دهخدا علی‌اکبر (1377)، لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
دیکسون، پیتر (1389)، خطابه، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
سلطان‌احمدی، منیره (1370)، قصیده فنی و تصویر آفرینی خاقانی شروانی، تهران: کیهان.
سنایی غزنوی، ابوالمجدود بن آدم (1388)، دیوان سنایی غزنوی، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چاپ هفتم، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۴)، مفلس کیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، چاپ پنجم، تهران، سخن.
شمیسا، سیروس (1391) سبکشناسی شعر، چاپ پنجم، تهران: میترا.
شمیسا، سیروس (1393)، نقد ادبی، چاپ پنجم، تهران: میترا.
شیرازی، صدرالمتألهین (1384)، التنقیح فی المنطق، ترجمه غلامرضا یاسی پور، تهران: انتشارات حسینیه ارشاد.
صالح، علی پاشا (۱۳۳۸)، آداب سخن (بحث مختصری درباره اصول فن خطابه در غرب)، چاپ دوم، تهران: موسسه وعظ و تبلیغ اسلامی.
صفا، ذبیح‌الله (1381)، تاریخ ادبیات ایران (خلاصۀ جلاد اول و دوم)، چاپ بیستم، تهران: ققنوس.
طوسی، خواجه‌نصیرالدین (1395)، اساسالاقتباس، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.
علامه حلّی (1386)، الجوهر النضید (شرح بخش منطق «تجرید» خواجه نصیرالدین توسی)، ترجمه منوچهر صانعی دره بید چاپ ششم، تهران: انتشارات حکمت.
عمارتی‌مقدم، داوود (۱۳۹۵)، بلاغت از آتن تا مدینه (بررسی تطبیقی فن خطابه یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری)، تهران: هرمس.
عنصری بلخی، احمد (1363)، دیوان، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.
فتوحی، محمود، حبیب‌الله عباسی (1394)،  فارسی عمومی، چاپ نودوششم، تهران: سخن.
فروغی، محمدعلی (۱۳۳۰)، آیین سخنوری، تهران: کتابخانه دانش.
قاسمی‌پور، قدرت‌ (1391)، «درآمدی بر نظریة گونه‌های ادبی»، ادب‌پژوهی، شمارة 19، بهار، صص 29-56.
کسایی مروزی (1370)، گزینه اشعار، انتخاب و شرح از جعفر شعار، تهران: قطره.
کیکاووس بن اسکندر (۱۳۸۹)، گزیده قابوسنامه، به کوشش غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
گمپرتس، تئودور (1375)، متفکران یونانی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
مجتهد خراسانی، میرزا محمود (۱۳۹۰)، رهبر خرد، قم: انتشارات سمت.
محجوب، محمدجعفر (1345)، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: سازمان تربیت‌معلم و تحقیقات تربیتی.
محمدزاده، مریم، علی رمضانی، رسول عبادی (۱۳۹۳)، «منشور سلطنت و خطبه پادشاهان ایران باستان (با تأملی در شاهنامه، تاریخ طبری، غررالحکم ملوک الفرس و سیرهم)»، پژوهشنامه ادب فارسی، سال دهم، شماره هجدهم، صص ۱۱۵-۱۴۴.
مسعود سعد سلمان (1362)، دیوان، مقدمه از ناصر هیری، تهران: گلشایی.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1386)، چهارمقاله، به اهتمام محمد معین چاپ سیزدهم، تهران: صدای معاصر.
نیکوبخت، ناصر (۱۳۸۰)، هجو در شعر فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همایی، جلال‌الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.
عربی:
ابن عاشور، محمد الطاهر و محمد الخضر حسین (1433ق)، اصول الانشاء والخطابه للعلامه محمد الطاهر ابن عاشور ویلیه الخطابه عند العرب للعلامه محمد الخضر حسین، تحقیق از یاسر بن الحامد المطیری، ریاض: دارالمنهاج.
ابوزهره، محمد (1353ق-1934م)، الخطابه، اصولهاو تاریخها فی ازهر عصورها عند العرب، قاهره: مطبعه العلوم.
شاکر، عبدالقادر (2013)، «صنعه الخطابه عند الیونان والعرب»، فصل الخطاب، تیارت الجزائر، دانشگاه ابن خلدون.