تحلیل و طبقه‌بندی وزنهایی که فقط هجای بلند دارند

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فرهنگ‌نویسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

در زبان فارسی شعرهایی هست که صرفاً‌ از هجای بلند ساخته شده­است. این سروده­ها دو نوع است: 1. مصراع یا بیتی که به­سبب اختیار تسکین، وزن تقطیعی آن به­صورت رشته­ای از هجاهای بلند درآمده­است؛ درحالی­که وزن اصلی آن را باید از بررسی بخشهای دیگر شعر دریافت. این وزنهای تقطیعی گونۀ اختیاری وزنهایی دیگر است. در این شعرها، رکن­بندی براساس وزن اصلی صورت می­گیرد. اگر دو مصراع مختلف از این نوع که هریک گونۀ اختیاری وزنی دیگر است، طولشان برابر باشد، مشخصۀ آوایی که مایۀ تمایز وزن این دو می­شود تکیۀ رکن است. محل این تکیه آخرین هجای بلند غیرپایانی رکن و ماهیت آن غیرزبانی است. 2. شعرهایی که اصالتاً فقط از هجای بلند ساخته ­شده­است. وزن این اشعار را نمی­توان گونۀ اختیاری وزنی دیگر دانست. موزون بودن این اشعار نتیجۀ رکن­بندی آنها براساس طول و مرز کلمات است؛ به­گونه­ای که معمولاً مرز رکن بر مرز کلمه منطبق است و با تغییر طول کلمات و رکن­بندی، ‌وزن آنها نیز تغییر می­کند. مشخصۀ آوایی که شناسایی ارکان را ممکن می­کند، تأکید روی هجای اول هر رکن است. تأکید چند هجا را باهم متحد و از دیگر هجاها متمایز و تبدیل به یک رکن می‌کند و براساس تعداد هجاهای رکن، وزن تعیین می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Classification of Meters Merely having Long Syllable

نویسنده [English]

  • Mahdi Kamali
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature
چکیده [English]

In Persian language, there are poems which are merely made of long syllable. These poems are of two types: 1- A verse or line which its scansion meter turned to be a string of long syllables because of its Taskin license; whereas its standard meter should be found out through studying other sections of the poem. These scansion meters are free variant of the other meters. Syllabification in these poems is done based on standard meter. If two different verses of this type, each of them being free variant of another meter, have an equal length, so phonetic characteristic, which distinguishes the meter of these two verses, is foot stress. This stress is placed in the latest, long, non-final syllable of foot; and its nature is non-linguistic. 2- Poems which are originally made of only long syllable. The meter of such poems cannot be considered as free variant of another meter; their being rhythmic is resulted from their syllabification based on the length and boundary of words in such a way that the boundary of foot is usually coincident with the boundary of the word; and by an alteration in the length and syllabification of the words, their meter will also change. Phonetic characteristic, which makes it possible for foots to be identified, is the stress on the first syllable of each foot. Stress unifies some syllables together and differentiates them from other syllables as well as converting them to one foot; and meter is determined according to the number of syllables of foot.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meter
  • "iqaai" meter
  • ictus
  • long syllable
  • license of "taskin"
ابن‌سینا (1371 ق. = 1952 م.)، شفا، ریاضیات، ج 1، فن سوم: «جوامع علم الموسیقی»، تصدیر و مراجعه: ابراهیم مدکور، تحقیق: الأب قنواتی، محمود خضیری، فؤاد الاهوانی، قاهره: وزارة المعارف العمومیه، افست: (1405ق.) قم: منشورات مکتبة آیت­الله العظمی المرعشی النجفی.
اسلامی، محرم (1388)، «تکیه در زبان فارسی»، دوفصلنامۀ پردازش علائم و داده­ها، ش 11.
اسلامی، محرم (1392)، واج­شناسی: تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی، تهران: سمت.
بینش،‌ تقی (1380)، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج 10، ذیل مدخل «ایقاع»، تهران: مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.
پورتراب، مصطفی­کمال (1393)، تئوری موسیقی (مبانی موسیقی نظری)، تهران: نشر چشمه.
جلی، حسین (1383)، میزان موسیقایی وزن شعر، ج 2، لنگرود: انتشارات سمرقند.
حافظ مراغی، عبدالقادربن غیبی (1370)، شرح ادوار (با متن ادوار و زوائد الفوائد)، به اهتمام تقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خانلری، پرویز ناتل (1373)، وزن شعر فارسی، تهران: توس.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1393)، معیار الاشعار، مقدمه و تصحیح و تعلیقات علی­اصغر قهرمانی مقبل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شمس قیس رازی، محمد (بی­تا)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد محمدتقی مدرس رضوی، تهران: کتاب­فروشی تهران.
طبیب­زاده، امید (1382)، تحلیل وزن شعر عامیانۀ فارسی، تهران: انتشارات نیلوفر.
طبیب­زاده، امید (1383)، «تکیۀ پایه در شعر عروضی فارسی»، در: جشن­نامۀ دکتر یدالله ثمره: پژوهشهای زبان­شناسی ایرانی 2، به کوشش امید طبیب­زاده و محمد راسخ مهند، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
عظیمی، محمدجواد (1390)، «عروض و موسیقی شعر ه. الف. سایه»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
فارابی، ابونصر محمد (بیتا)، الموسیقی الکبیر، تحقیق: غطاس عبدالملک خشبه، مراجعه: محمود احمد حفنی، قاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
قهرمانی مقبل، علی­اصغر (1389)، ارکان عروضی، تهران: نیلوفر.
کاشی، حسن (1371)، «کنز التحف»، در: سه رسالۀ فارسی در موسیقی، به اهتمام تقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مدرسی، حسین (1384)، فرهنگ کاربردی اوزان شعر فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، با همکاری بنیاد پژوهشهای اسلامی (مشهد).
مفتی مراد آبادی (1389)، میزان الافکار فی شرح معیار الاشعار، به همراه معیار الاشعار، تصحیح محمد فشارکی، تهران: فرهنگ میراث مکتوب.
منصوری، پرویز (1376)، تئوری بنیادی موسیقی، تهران: نشر کارنامه،
موسوی، ندا (‌1394)، «پایه‌های وزنی در شعر عروضی فارسی، پژوهشی بر مبنای نظریۀ تکرار»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز -2، به کوشش امید طبیب­زاده، تهران: هرمس.
نجفی، ابوالحسن (1387)، «طبقه­بندی وزنهای شعر فارسی» (سخنرانی)، در: نخستین مجموعۀ سخنرانیهای مشترک فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران­شناسی، زیر نظر حسن حبیبی، به کوشش حسن قریبی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نجفی، ابوالحسن (1394 الف)، دربارۀ طبقه­بندی وزنهای شعر فارسی، تهران: نیلوفر.
نجفی، ابوالحسن (1394 ب)، اختیارات شاعری و مقاله­های دیگر در عروض فارسی، تهران: نیلوفر.
وحیدیان کامیار، تقی (1363)، «اوزان ایقاعی در شعر فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش. 66.
وحیدیان کامیار، تقی (1370)، «تکیه و وزن شعر فارسی»، در: حرفهای تازه در ادب فارسی، اهواز: جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید چمران اهواز [اولین انتشار در مجلۀ راهنمای کتاب، ش. تیر-شهریور 1352]  
وحیدیان کامیار، تقی (1389)، فرهنگ اوزان شعر فارسی (600 وزن) و فرهنگ اوزان صد شاعر بزرگ فارسی­زبان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.