کار‌کرد برخی حیوانات در ضرب‌المثل‌های عربی و فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار رشته زبان و ادبیات عربی، پژوهشکده ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مثل میراث دیرینه و حاصل فرهنگ، اندیشه و تجربة گذشتگان است. البته شکی نیست که عنصر فرهنگی و ادبی تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی هر سرزمینی ویژگی‌های خاص خود را یافته است. تمدن فارسی و عربی نیز از این قاعده مستثنا نیست و در حوزة فرهنگی و ادبی و به‌ویژه در ضرب‌المثل‌ها می‌توان تأثیر اندیشه و باور هر یک از مردمان این دو تمدن و نیز تأثیر جغرافیا و طبیعت را به‌طور آشکار ملاحظه‌کرد؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، حیوانات را به‌عنوان یکی از عناصر طبیعت، در ضرب‌المثل‌های کهن عربی و فارسی بررسی می‌نماییم تا کار‌کرد آن‌ها در تبیین مفاهیم مختلف ارزیابی‌شود. البته از آن‌جا‌که بررسی تمام حیوانات در یک مقال نمی‌گنجد، بر آن شدیم که برخی از پرکاربردترین حیوانات (شتر، سگ، گرگ و کلاغ) را بررسی‌کنیم تا شباهت‌‌ها و تفاوت‌های این ضرب‌المثل‌ها در زبان عربی و فارسی به‌نوعی روشن‌شود و مفاهیم مورد نظرشان تبیین‌گردد و در نهایت نوع نگاه عرب‌ها و ایرانیان به‌ این حیوانات آشکار گردد. به‌طور خلاصه می‌توان‌گفت که این حیوانات در مثل‌های کهن عربی و فارسی با فراوانی متفاوت، گاه برای نمایاندن ویژگی‌های مثبت و منفی انسان به‌کار‌می‌روند، گاه رفتارهای طبیعی و مثبت و منفی انسان‌ها را مطرح‌می‌کنند، گاهی مفاهیم انتزاعی را به‌صورت ملموس برای ما به‌تصویر‌می‌کشند و گاهی نیز مفاهیم پندآموز را انتقال‌می‌دهند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Animals in Arabic and Persian proverbs

نویسنده [English]

  • Zeineh Erfatpour
Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Literature Research Institute, Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

The proverb is the ancient heritage and the result of the culture, thought and experience of the ancientst. Of course, it is not doubtful that the cultural and literary element has its own characteristics under the influence of the geographic location of each land, and the nature of the work has been obviously involved. Persian and Arabic civilization have always had inseparable links in the cultural field, especially proverbs, in the context of their geographical coexistence. Therefore, by examining the proverbs of each of them, one can uncover the hidden angles of culture of every nation and nation. In this study, among the elements of nature, we examine the animals in the Arabic and Persian proverbs in order to identify firstly the type of animals used as boldly as these proverbs, and, in the second, the function of animals in Explaining the different concepts to be evaluated. In fact, the author of this study, through the descriptive and analytical study of animals in Arabic and Persian parables, looks at the distinctions and similarities of these proverbs

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arabic Proverbs
  • Persian Proverbs
  • Animals
  کتاب‌ها:
الإصفهانی، حمزه بن حسن(بی‌تا). الدره الفاخره فی الأمثال السائره، تحقیق عبد المجید قطامش، مصر: دار المعارف، لا. ط.
امینی، امیر‌قلی (بی‌تا).  فرهنگ عوام یا تفسیر امثال و اصطلاحات زبان پارسی، بی‌جا: انتشارات مؤسسة مطبوعاتی علی اکبر علمی.
 
ذوالفقاری، حسن(۱۳۸۸). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی (مثل‌های فارسی اقوام ایرانی و کشورهای فارسی زبان)، بی‌جا: معین.
زاکانی، عبید (بی‌تا). کلیات عبید زاکانی شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات، مثنویات، به کوشش پرویز اتابکی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوّار. 
   
         
پور‌داود، ابراهیم (1326). فرهنگ ایران باستان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
حتی، فیلیپ. ک (1344). تاریخ عرب، ترجمة ابو القاسم پاینده، تبریز: کتاب‌فروشی حاج محمد باقر کتابچی حقیقت.
دهخدا، علی‌اکبر (1363). امثال و حکم، تهران: چاپخانة سپهر، چاپ ششم.
زلهایم، رودولف (1381). امثال کهن عربی، ترجمة احمد شفیعیها، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
الزمخشری، جار‌الله محمود بن عمر (بی‌تا). المستقصى فی أمثال العرب، بیروت: دار الکتب العلمیة، لا.ط.
ساکس، بوریا (2010). الغراب الطبیعی والثقافی، ترجمة ایزمیرالدا حمیدان، مراجعة أسامه المنزلجی، أبو ظبی: المجمع الثقافی، الطبعة الأولی.
سعدی، مصلح بن عبد‌الله (2535). گلستان سعدی، به کوشش نور الله ایرانپرست، تهران: دانش.
سقال، دیزیره (1995). العرب فی العصر الجاهلی، بیروت: دار الصداقة العربیة، الطبعة الأولی.
سنایی غزنوی، ابو المجدود بن آدم (1359). حدیقةالحقیقه وطریقه الشریعه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شکورزاده، ابراهیم (1372). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها، مشهد: مؤسسة چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
علی، جواد (۱۹۶۹). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار العلم للملایین، لا. ط.
فردوسی، ابوالقاسم (1361). شاهنامة حکیم ابوالقاسم فردوسی، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، بی‌جا: علی اکبر علمی، چاپ سوم.
قطامش، عبدالمجید (1988). الأمثال العربیة دراسة تاریخیة تحلیلیة، دمشق: دار الفکر للطباعة والتوزیع والنشر.
مولوی،  جلال الدین محمد بلخی (1387). گزیدة غزلیات شمس، به کوشش محمد‌رضا شفیعی کد‌کنی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دهم.
المیدانی، أبو الفضل أحمد بن محمد (1366). مجمع الأمثال، المعاونیة الثقافیة للآستانة الرضویة المقدسة، لا. ط.
----------------------- (1959). مجمع الامثال، مصر: المکتبة التجاریة الکبری، الطبعة الثانیة.
ناصر خسرو (1353): دیوان ناصر خسرو، مصححان: مجتبی مینوی؛ مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.           
نظامی گنجوی، الیاس بن‌یوسف (1326). شرف‌نامه، مصححان: ی. ا. برتلس؛ ع. ع. علی‌زاده، آذربایجان: فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان.
وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة (1995). الموسوعة الفقهیة، الکویت، لا. ن، لا.ط.
- مقاله‌ها
ذوالفقاری، حسن (1391)، «کاربرد ضرب‌المثل در شعر شاعران ایرانی»، مجلة پژوهش‌های ادبی عرفانی، شمارة 21.
رضائی اول، مریم؛ شامیان ساروکلائی (1388). «گرگ در منظومه‌های حماسی ایران»، نشریة دانشکدة ادبیات و علون انسانی دانشگاه تبریز، سال 52، پاییز و زمستان.
میرزایی الحسینی، سید محمود ‌(1391). «بیهوده‌کاری در آیینة ضرب‌المثل‌های فارسی و عربی»، مجلة پژوهش‌های نقد و ترجمة زبان و ادبیات عربی، سال 2، شمارة 5.
منابع الکترونیکی:
خاقانی، افضل‌الدّین بدیل‌ بن علی (1398). دیوان، در سایت:
https://ganjoor.net/index.php?s
دهلوی، امیر خسرو (1398). مثنویات، در سایت:
http://beytha.ir/cat/358   
 
سنایی غزنوی، ابو المجدود بن آدم (1398). دیوان سنایی، به کوشش: دکتر علی محمد صابری و رقیه تیموری و روح الله محمدی، در سایت:
https://ketabnak.com/book/37013
عطار نیشابوری، فریدالدین ابوحامد محمد (1398). اسرار‌نامه، در سایت:
https://www.takbook.com/215684-poetry-ebook
مقدس، احسان؛ پیشنماز زاده، کاظم (1398). «درآمدی بر شناخت نژادهای شتر در ایران»، در سایت:
https://shotor.persianblog.ir/8w53bRpv8DFnnGlG13n4