نقد ‌تطبیقی- تحلیلی دو شرح شبه‌قارّه‌ای دیوان حافظ (شرح‌عرفانی غزل‌های‌حافظ و بحرالفراسه‌اللآفظ فی‌شرح دیوان خواجه حافظ)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک

2 دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

محبوبیّت ­روزافزون و رواج ­افکار و اندیشه­های حافظ شیرازی در میان عرفای شبه­قارّه منجر به تدوین شروح متعدّد بر دیوان ­­وی ­گردید که حجم انبوه این شروح، جای خالی نقد و تجزیه و تحلیل­ علمی آنها را به ­خوبی ­آشکار می­سازد تا با تکیه بر آن، خواننده­ای که به دنبال درک و فهم معانی دقیق اشعار حافظ است به سمت شروح قابل ­اعتماد ­راهنمایی ­شود. به­ همین­ منظور، این پژوهش به نقد تطبیقی-تحلیلی دو شرح ­«بحرالفراسه­اللآفظ ­فی­ شرح ­دیوان ­خواجه­ حافظ»­ از عبیدالله خویشگی ­قصوری ­و­ «شرح ­عرفانی ­غزل­های­ حافظ» ­­از­ ختمی‌­ لاهوری که هر دو­­ از عرفای صاحب ­نام شبه­ قارّه بوده­اند، می­پردازد. نتایج حاصل حاکی از آن است که این دو شرح علی­رغم نواقصی که دارند، گاهی ‌توانسته­اند تفاسیر مناسبی از اشعار حافظ ارائه دهند. خویشگی به بیان نکات ادبی و ترجمة ­لغوی اشعار حافظ توّجه بیشتری داشته ­است و از این جهت شرح وی بر شرح­ ختمی برتری دارد­ و شرح­ ختمی صرف­ نظر از تعقیدهای­ معنوی ­فراوانی که در آن وجود دارد در بیشتر موارد از عهدة تفسیر درست غزل­های­ عرفانی حافظ برآمده­است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
1 .
2 .
چکیده [English]

.

قرآن مجید.
ابن‌ماجه، محمدبن یزید(1418ق). سنن ابن ماجه، محقّق بشار عواد معروف، ج 2، بیروت :دارالجیل.
بوصیری، شرف‌الدین(1361). شرح قصیدة برده، مؤلف ناشناخته(قرن 9 ق)، تصحیح و مقدمه علی محدث، چ اول،  تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حافظ ‌شیرازی، شمس‌الدین محمد(1362).دیوان غزلیّات حافظ،تصحیح‌و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
حافظ­شیرازی، شمس­الدین­محمد(1376).دیوان­حافظ،تصحیح محمد­قزوینی­و قاسم­غنی،تهران: امیرکبیر.
حسن،رشیده(1384). «نگاهی ‌به شارحان­ دیوان­ حافظ­ شیرازی در شبه­قارّه»، فصلنامة مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ش80 ، صص122- 107.
ختمی­لاهوری، ابوالحسن­عبدالرحمان(1378). شرح­عرفانی­غزل­های­حافظ، تصحیح و تعلیقات: بهاءالدین خرمشاهی، کورش منصوری، حسین مطیعی­امین، تهران: قطره.
خویشگی­قصوری، عبیداللّه(1393). بحرالفراسه­اللآفظ فی شرح دیوان حافظ، تصحیح و تعلیقات ایوب مرادی و سارا چالاک، چ‌اول، تهران: اسحاق.
دهخدا، علی‌اکبر(1383)، امثال و حکم، ج2، تهران: امیرکبیر.
شبلی، محمد صدیق(1371). «سرّ رواج و امتیاز حافظ»، مجموعه مقالات‌کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت حافظ، چ اول، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، صص 609-599.
عطّارنیشابوری، فریدالدین محمد(1396).تذکره‌الأولیا، تصحیح متن و توضیحات از محمد استعلامی، چ 27، تهران: زوّار.
 غریب یمنی، حاجی نظام(1419ق). لطایف‌اشرفی فی‌بیان طوایف‌صوفی، کراچی: حلقۀ اشرفیّۀ پاکستان.
قاسمی، شریف حسین(1376).«شرح­های­فارسی­دیوان­حافظ در هند»، چشم انداز ارتباطات فرهنگی، ش 9، صص33-30. 
کلینی، محمدبن یعقوب (1387). اصول کافی، محقق مهدی آیت‌اللّهی، ج2، تهران: جهان‌آرا.
گلندام، محمد(1377). مقدمه­بردیوان­حافظ، به­اهتمام سیدرضا­ جلالی­نائینی و نذیراحمد، تهران: امیرکبیر.
لاهیجی، شیخ محمد(1337). مفاتیح­العجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمة کیوان سمیعی. تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.
مجددی، محمداقبال(1972).احوال و آثار عبداللّه خویشگی،چ اول، لاهور: دارالمؤرخین.
محمدخان، مهرنور(1371)، «بحث‌ و معرفی ‌بحرالفراسه‌ اللافظ ‌فی ‌شرح ‌دیوان ‌خواجه‌ حافظ ‌از عبیدالله خویشگی‌ قصوری ‌عبدی» ، سخن اهل دل: مجموعه مقالات‌کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت حافظ،صص718 -713.
نوشاهی، عارف(1371)، «نخستین ‌شرح ‌فارسی‌ دیوان ‌حافظ‌ در شبه‌قارّه» ، سخن ‌اهل‌ دل: مجموعه مقالات کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت حافظ، چ‌اول، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، صص 780-761. 
نوشاهی،گوهر(1371).«اقبال و حافظ»، سخن‌ اهل‌ دل: مجموعه مقالات کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت حافظ، چ‌اول، تهران: کمیسیون ملی‌یونسکو در ایران، صص790- 781.
   همدانی، عین‌القضات(1370). تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، چ سوم، تهران:­ منوچهری.