آنچه جرجانی از استعارۀ مفهومی نمی‌گوید

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

2 دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

استعارۀ مفهومی یکی از دستاوردهای نوین زبان­شناسی شناختی است. این نظریه استعاره را فراتر از یک تمهید بلاغی می­نگرد و آن را یکی از سازوکارهای بنیادین ذهن انسانی می­شمرد. بر اساس این نظریه کل نظام زبان- و حتی کل نظام تفکر در بشر- با کارکردهای استعاری شکل می­پذیرد. این نظریه بسیار بدیع به نظر می­رسد امّا از آنجایی که در میان آرای بلاغیون اسلامی – و به ویژه در آرای جرجانی- مواضعی دیده می­­شود که استعاره را با ایجاد معنی و مفهوم­سازی پیوند می­دهد، بعضاً به عدم تازگی نظریۀ استعاره­های مفهومی حکم می­کنند و بلاغیونی همچون جرجانی را مبدع اوّلیّۀ این نظریه می­پندارند. در این پژوهش صحت و اعتبار این ادعا سنجیده شده است. بی­توجهی به آبشخور معرفتی نظریه­ها ممکن است باعث پنداشتِ یکسانی آنها شود. از آنجا که استعاره­های مفهومی از یافته­های زبان­شناسی شناختی است، به اصول و مبانی این شاخۀ علمی متعهد است؛ اصول و مبانی­ای که در تاریخ فلسفۀ غرب و شرق تازگی دارد و در میان آرای بلاغیون اسلامی اثری از آن نیست. در این نوشتار کوشیده­ایم نشان دهیم که چرا این اصول و مبانی، زاویۀ دید جدیدی رو به مفهومِ استعاره باز می­کند و بدون توجه به مبانی معرفتی آن، حرفِ تازۀ استعاره­های مفهومی ناشنیده می­ماند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

What Jurjani doesn't say about the theory of Conceptual Metaphors

نویسندگان [English]

  • ُShayesteh Sadat Mousavi 1
  • Mahmoud Rahimi 2
1 . Faculty member at the university of Guilan
2 PhD of Persian literature and language
چکیده [English]

     The theory of Conceptual Metaphors (CM) is one of the achievements of cognitive linguistics. This theory considers "metaphor" not merely as a rhetoric device but as a basic mechanism of human mind. According to this theory, the language system in whole – and even the thinking system in whole- is formed through the metaphoric mechanisms. Though this theory seems to be novel, there are claims that Islamic rhetoricians– specifically Jurjani- have already discovered the relationship between metaphor and the process of meaning formation. This has brought some of the researchers to the conclusion that the theory of CM is not a novel one and Jurjani must be regarded as the inventor of it. In this research we are going to assess the validity of this claim, trying to show how inattention to the epistemological roots of the theories may lead to the assumption of identicality between them. This theory, being one of the achievements of cognitive linguistics is bound to conform with the principles of the discipline, which are only recently discovered and are unprecedented in the entire history of western and eastern philosophy and there is no trace of them among the Islamic rhetoricians' positions. The present writing tries to show why these principles and foundations introduce a new angle to the concept of metaphor, and disregard to its epistemological foundations will lead to the novel points of the theory of conceptual metaphors remaining unheard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conceptual metaphors
  • Jurjani
  • Cognitive linguistics
  • Embodiment

مراجع

ابودیب، کمال (1384)، صورخیال در نظریۀ جرجانی، ترجمۀ فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
تفتازانی، سعدالدین مسعود (1388)، مختصرالمعانی، قم: دارالفکر.
تیلور، جان و جانت لیتل­مور (1396)، راهنمای زبان­شناسی شناختی، ترجمۀ وجیهه فرشی و نجمه فرشی، تهران: نویسۀ پارسی.
جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر (1998)، البیان والتبیین، تحقیق عبدالسّلام محمّد هارون، جزء الاوّل، قاهره: مکتبة الخانجی.
جرجانی، عبدالقاهر (1991)، اسرار ‏البلاغه، شرح و تحقیق عبدالمنعم خفاجی و الآخرون، بیروت: دار الجیل.
جرجانی، عبدالقاهر (1992)، دلائل الإعجاز فی علم المعانی، تحقیق أبو فهر محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبة الخانجی.
جرجانی، عبدالقاهر (1368)، دلائل­الاعجاز فی القرآن. ترجمه و تحـشیۀ سیّدمحمّد رادمـنش، مشهد: آستان قدس رضوی.
چامسکی، نوام (1382)، زبان­شناسی دکارتی، ترجمۀ احمد طاهریان، تهران: هرمس.
رادویانی، محمّدبن عمر (1362)، ترجمان البلاغه، به تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر.
زرین­کوب، عبدالحسین (1378)، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
زنگویی، اسدالله، بختیار شعبانی ورکی، محمود فتوحی و جهانگیر مسعودی (1389)، «استعاره: مفهوم، نظریه­ها و کارکردهای آن درتعلیم و تربیت»، مطالعات تربیتی و روان شناسی، 11 (1): 77-108.
سارلی، ناصرقلی (1387)، «انگاره­ای نو برای تاریخ استعاره» پژوهش­های ادبی، س5، ش 19: 71- 88.
صفوی، کورش (1392)، زبان­شناسی و ادبیات، تهران: هرمس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
شمس­الدّین محمّدبن قیس رازی (1335)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح محمّد قزوینی، تصحیح مجدّد محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
ضیف، شوقی (1383)، تاریخ و تطوّر علوم بلاغت، ترجمۀ محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
فخرالدّین الرّازی، محمّدبن عمر (١٤٢٤)، نهایة الایجاز فی درایة الاعجاز، نصراله حاجی مفتی اوغلی، بیروت: دارصادر.
فلدمن، جروم (1397)، از مولکول تا استعاره: نظریه­ی نورونی زبان، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
کوچش، زلتن (1393)، مقدمه­ای کاربردی بر استعاره، ترجمۀ شیرین پورابراهیم، تهران: سمت.
کوچش، زولتان (1396)، استعاره­ها از کجا می­آیند؟: شناخت بافت در استعاره، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
لیکاف، جورج و مارک جانسون (1394)، فلسفۀ جسمانی1: ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشه غرب، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
لیکاف، جورج و مارک جانسون (۱۳۹۵)، استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، تهران: علم.
لیکاف، جورج و رافائل ای. نونیس (1396)، ریاضیات از کجا می‌آید؟: چگونه ذهن جسمانی ریاضیات را خلق می‌کند؟، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
مختاری، مسروره، عسکر صلاحی و کامبیز فتحی (1396)، «نقد و تحلیل و مقایسه­ی استعاره­های سنتی با استعاره­های مفهومی لیکاف و جانسون»، هنر زبان، دورۀ 3، شمارۀ 1 (بهمن): 7-26.
مشرف، مریم (1386)، «نظم و ساختار در نظریۀ بلاغت جرجانی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شماره 54 (تابستان): 403- 426.
نیلی­پور، رضا (1394)، زبان­شناسی شناختی: دومین انقلاب معرفت­شناختی در زبان­شناسی. تهران: هرمس.
 
Abu-Deeb, Kamal (1979), Al–Jurjani’s Theory of Poetic Imagery, Warminster: Aris and Phillips Ltd.
Beardsley, Monroe C. (1962), “The Metaphorical Twist”, Philosophy and Phenomenological Research, 22 (3): 293–307.
Black, Max (1954), “Metaphor”, Proceedings of the Aristotelian Society, 55: 273–94.
Graham, George (2019), "Behaviorism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/behaviorism/>.
Johnson, M. and G. Lakoff (2002), "Why cognitive linguistics requires embodied realism?", Cognitive linguistics, 13 (3): 245-264.
Lakoff, George (1973), “Deep language” [letter to the editor], The New York Review of Books [8 February]: 33. URL= https://www.nybooks.com/articles/1973/02/08/deep-language/
Lakoffm, George and Mark Johnson (1980), Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff George (1996), Moral Politics: What Conservatives Know That Liberals Don't, Chicago: University of Chicago Press
Lakoff, George and Mark Johnson (1999), Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought, New York: Basic books.
Lakoff, G. and R. Nuñez (2000), Where Mathematics Comes From: How the Embodied Mind Brings Mathematics into Being, New York: Basic Books.
Markie, Peter (2017), "Rationalism vs. Empiricism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/rationalism-empiricism/>.
Miller, George A. (2003), "The cognitive revolution: A historical perspective" TRENDS in Cognitive Sciences 7 (3): 141- 144.
Richards, Ivor A., 1936, The Philosophy of Rhetoric, London and New York: Oxford University Press.
Ricoeur, Paul, 1977, The Rule of Metaphor: Multi-Disciplinary Studies of the Creation of Meaning in Language, Robert Czerny (trans.), Toronto and Buffalo: University of Toronto Press.
Ricoeur, Paul, 1978, “The Metaphorical Process as Cognition, Imagination, and Feeling,” Critical Inquiry 5 (1): 143–159.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار