تحلیل بن‌مایه‌های گنوسی در مصیبت‌نامه عطار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 استادیار پژوهشکده زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

گنوس در لفظ به معنای شناخت است و به کیش‌هایی که رهایی از دنیا را در گرو رسیدن به شناخت می‌دانند، گنوسی گفته می‌شود. از بن‌مایه‌های مهمی که در متون گنوسی آمده است؛ غربت انسان در این جهان، ارزش روح و خوارداشت جسم، سرگشتگی و غفلت انسان، خوارداشت جهان مادی، خوارداشت عقل و رسیدن به شناخت یا گنوس است که به دلیل شباهت میان موارد مذکور و مسائلی که عرفای اسلامی مطرح کرده‌اند، در این تحقیق مصیبت‌نامه‌ی عطار انتخاب شد تا وجوه شباهت و تفاوت این موارد با جزئیات بررسی شود. سالک فکرت مانند سالکان گنوسی، نخست با احساس غربت در دنیا و متعلق نبودن به آن سلوکش را آغاز می‌کند و به وسیله وحی، ترک خود، راهنمایی پیری که واسطه فیض نیز است، به شناخت می‌رسد و بدین ترتیب از سرگشتگی رهایی می‌یابد و در مسیر شناخت قرار می‌گیرد. سالک فکرت در مقاله آخر و مواجهه با روح، به درک ارزش جان نائل می‌شود، مانند سالکان گنوسی که اصلاً برای رسیدن به گنوس یا شناخت، مراحل سلوک را طی می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The analysis of the motifs of gnostic in the Attar's Mosibat-nameh

نویسندگان [English]

  • Mohadese Ebrahimzade 1
  • Faranak Jahangard 2
1 Master student of Persian language and literature, Institute of Humanities and Cultural Studies
2 Assistant Professor of Language and Literature Research Institute, Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Gnosis literally means cognition. Gnosticism refers to the cults that believe that liberation from the world depends on attaining knowledge. One the important motifs mentioned in Gnostic texts which have similarities with  Islamic mystics are the estrangement of man in this world, the value of the soul and the worthlessness of the body, the wanderings and neglect of man, the worthlessness of the material world, the degradation of wisdom and achieve cognition or Gnosis. Due to having these similarities, in this study, Attar's Mosibat-nameh selected to examine the similarities and differences between these cases in details. Salek-e Fekrat (The seeker of thought) like the seekers of Gnosticism begins his spiritual journey with the sense of being a stranger in the world where does not belong to it. He achieves cognition through revelation, Self-abandonment and the guidance of Pir who is also the mediator of grace.  Therefore, he will be freed from confusion and placed on the path of cognition. Salek-e Fekrat (The seeker of thought), realizes the value of the soul in the last stage when he encounters with the soul. Like the seekers of Gnosticism who in fact go through the stages of conduct to reach Gnosis or cognition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gnosis
  • Gnostic literature
  • Mosibat-nameh
  • Attar
  • cognition
ابوالقاسمی، محسن (1379)، مانی به روایت ابن‌الندیم. تهران: طهوری
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم( 13 مرداد 1390)، ایران باستان در آثار عطار، درس‌گفتار در شهرکتاب مرکزی: تهران
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (24 فروردین 1388)، پیرامون کتاب ادبیات گنوسی، درس‌گفتار در شهر کتاب مرکزی: تهران
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1396الف)، اسطوره آفرینش در کیش مانی، چاپ اول، تهران: چشمه
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1396ب)، سرودهای روشنایی، تهران: هیرمند
ایلخانی، محمد (1374). «مذهب گنوسی»، معارف، شماره 35-34، صص 31-16
آلبری، سی آر سی (1375)، زبور مانوی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ اول، تهران: فکر روز
الیاده، میرچا (1392)، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمه جلال ستاری، چاپ سوم، تهران: توس
بهار، مهرداد و ابوالقاسم اسماعیل‌پور (1394)، ادبیات مانوی، تهران: کارنامه
بهار، مهرداد (1390)، ادیان آسیایی، چاپ نهم، تهران: چشمه
بهبهانی، امید (1384)، در شناخت آیین مانی، تهران: بندهش
پورنامداریان، تقی (1394الف)، دیدار با سیمرغ، چاپ ششم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
پورنامداریان، تقی (1394ب)، «عطار و عقاید گنوسی»، در: مجموعه مقالات همایش بین‌المللی بررسی منظومه فکری در آثار عطار نیشابوری، صص 17-1
تقی‌زاده، حسن (1383)، مانی‌شناسی( پژوهش‌ها و ترجمه‌ها)، به کوشش ایرج افشار، تهران: توس
خراسانی، شرف‌الدین (1367)، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. به سرپرستی محمد کاظم موسوی بجنوردی، جلد 9. ذیل مدخل «افلاطون»، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
زرین‌کوب. عبدالحسین (1383) تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: سخن
شاهنگیان، نوری سادات (1384)، «بحثی در نجات‌شناسی گنوسی»، اندیشه دینی، شماره 16، صص60 تا 47
شاهنگیان، نوری سادات (1386)، «داستان روح در مثنوی و متون گنوسی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 21، صص 58-45
عطار نیشابوری (1395)، مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ هفتم، تهران: سخن
نفیسی، سعید (1394)، سرچشمه تصوف در ایران، تهران: اساطیر
هالروید، استوارت (1395)، ادبیات گنوسی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند
هجویری غزنوی، علی بن عثمان(1393)، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ نهم، تهران: سروش
Robinson, James(1984), The Nag Hammadi Library in English, Leiden