بررسی و مقایسة ساختار زبانی چند اثر منثور عرفانی با محوریت کنوز‌الحکمه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی (نویسندة مسئول)

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

در این مقاله تلاش می‌شود با نگاهی به وی‍ژگی‌های شاخص نثر کنوز‌الحکمه، آخرین اثر احمد جام، و دیگر آثار برجستة صوفیه قبل و بعد از آن، از قبیل کشف‌المحجوب، اسرار‌التوحید، مرصادالعباد، و مصباح‌الهدایه و مقایسة آن‌ها، جایگاه نثر کنوزالحکمه معلوم و سطح کلی زبان صوفیان معروف روشن شود. اغلب صوفیه از زبانی ساده، که در دوران سامانیان کاربرد داشت و نهایتاً تا قرن ششم مرسوم بود، استفاده می‌کردند. هدف عمدة آنان بیان اندیشه به زبانی ساده و تأثیرگذار بوده است، اما از سبک رایج روزگار خود نیز بی‌تأثیر نمانده‌اند. کلیت زبان این آثار، از نظر ساده‌گویی و دیگر ویِژگی‌ها، قرابت تنگاتنگی با نثر کهن دارد و نشان می‌دهد زبان آن‌ها در ادوار گوناگون دست‌خوش دگرگونی برجسته و آشکاری نشده، بلکه سیر تحول و نوگرایی در زبان آن‌ها نسبتاً آرام و کُند صورت گرفته است. بیش‌تر تفاوت‌ها به واژگان خاص، تأثیر لهجة محلی، و ذوق نویسندگی نویسندگان مربوط است. برخی از این آثار، به‌ویژه قسمت‌هایی از مرصاد‌العباد، به‌دلیل ذوق شاعری نویسنده، رنگ شعر به خود گرفته و از فنون ادبی و احساسات و عواطف شاعرانه بهره‌مند شده است. شیوة به‌پایان‌رساندن ابواب و آمیختگی ایجاز و اطناب در کنوز‌الحکمه سبک آن را از دیگر آثار مورد مطالعه متمایز کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Linguistic Structure of some Mystical Prose with a Focus on Konooz Al- Hekma

نویسندگان [English]

  • Yadollah Bahmani Motlagh 1
  • Mohammad Khodadadi 2
1
2
چکیده [English]

This paper attempts to examine the linguistic structure of Konooz Al-Hekmat- which is
the latest of Ahmad JAM’s works, to other eminent pre/ post Sufism such as Kashf Al-
Mahjoob, Asrar Al-Tohid, Mersad Al-Ebad and Mesbah Al-Hedayat, in order to
analyze and evaluate the prose style of Ahmad JAM and the language which he used
in his works. Samples indicate that Sufi works mainly used plain language. This trend
was in common use until 6th century in Islamic Calendar, because it was then thought
that this was a perfect way to express ideas in simple but influential manner. However,
common styles in those times were also adopted in some occasions.
At a glance, we can find that Sufi style has not experienced radical changes with
time collapse because it was very inclined to speak simple and of old prose style. In
fact, lingual change and evolution took place in a slow pace. The influences on Sufi
language and style chiefly originated from adoption of particular words, effects of
local language and also the taste of writers. Some of these works, particularly Mersad
Al-Ebad, had a color and trace of poetry that was due to the taste of its writer. He used
literary devices and poetic emotions. The literary style and modality of conclusion in
Konooz Al-Hekmat are the features which distinguish it from other counterparts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • comparison
  • Sufi language
  • Konooz Al-Hekmat
  • Kashf Al-Mahjoob
  • Asrar AL-Tohid
  • Mersad Al-Ebad
  • Mesbah Al-Hedayat