در باب معاصرستیزی و معاصرگرایی (جدال گذشته و اکنون ادبی در تذکرة‌الشعراء و مجالس‌النفایس)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تذکره‌ها محملی برای بازتاب تفکرات و عقاید ادبی بوده­اند. تذکره­نویسان از رهگذر این آثار نظرات خویش را مطرح می­کرده­اند و گاه نسبت به عقاید مخالفشان واکنش نشان می­داده­اند. پس انتظار می­رود که دو تذکره­نویس هم­روزگار هم در بارۀ ادبیات عصر خویش نظرات متفاوت و بعضا متضاد داشته باشند. برخی از ایشان گاه مدافع ادبیات روزگار خود بوده‌ و در تأیید و تثبیت جریان‌های ادبی عصرشان قلم زده‌اند و گاه بعضی آن را مورد انتقاد قرار داده و به سختی بر آن تاخته‌اند. اواخر قرن نهم هجری –مصادف با آخرین سال‌های حکومت تیموریان- بزنگاهی تاریخی برای جدال میان طرفداری از گذشته و اکنون ادبی بوده است. تذکرةالشعرا و مجالس‌النفایس دو اثر ادبی هستند که با وجود نگاشته شدن در یک محدودۀ زمانی و مکانی، دو نگرش متفاوت و متضاد نسبت به ادبیات معاصرشان بر آن‌ها حاکم است. یکی در دفاع از جریان‌ها و تفکر ادبی روزگارش نوشته شده و دیگری برابر ادبیات عصرش ایستاده و در مقابل آن گذشته و عظمت آن را برجسته کرده است. در مقالۀ حاظر نشان داده­ایم دو تذکرۀ مزبور، در پاسخ به سؤالِ «اوضاع ادبی روزگار خویش را چگونه می­بینید؟» نوشته شده­اند و نسبت به یکدیگر بدان پاسخ‌هایی متفاوت داده ­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

On contemporaryism and anti-contemporarysim: The quarrel between literary past and present in Tadhkira-Al-Shoara and Majales-Al-Nafayes

نویسندگان [English]

  • Saeid Radfar 1
  • Mahmood FotoohiRoodmajani 2
1 PhD student in Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Biographies have been a medium to reflect literary thoughts and ideas. Biographers have presented their ideas and sometimes reacted to their opponents through writing biographies. Therefore, it is expected that two contemporary biographers hold different and even opposite views on the literature of their time. Some of these biographers have defended the literature of their time and have written to confirm and consolidate it, though they have sometimes hardly criticized it. The late ninth century AH - coinciding with the last years of the Timurid government - was a historic turning point in the struggle between defending the literary past and present. In the present paper, we showed that Tadhkira-Al-Shoara and Majales-Al-Nafayes, as two biographies of the aforementioned period, were written to answer the question of “how do you see the literary situation of your time?” to which they provided different answers. Specifically, the present study showed that Tadhkira-Al-Shoara and Majales-Al-Nafayes are two literary works that, despite being written in a common temporal and spatial boundary, are dominated by two different and opposing attitudes towards their contemporary literature. One is written in defense of the currents and literary thoughts of its day, and the other stands against the literature of its day.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary History
  • Tadhkira
  • contemporaneity
  • Tadhkira-Al-Shoara
  • Majales-Al-Nafayes

نابع

Boas, George. 1953. "Historical Periods" The Journal of Aesthetics and Art Criticism, Mar: 248-254.
آذربیگدلی, لطفعلی‌بن‌آقاخان (1196ق). جلد دوم. تصحیح میرهاشم محدث. آتشکدۀ آذر. تهران: امیرکبیر. 1378ش.
اوحدى‌حسینى‌بلیانى, تقى‏الدّین‌محمد. 1389. عرفات العاشقین و عرصات العارفین‏. تصحیح: ذبیح‏للّه صاحبکارى و آمنه فخراحمد. تهران: میراث مکتوب.
بهار, محمدتقی. (1330ش). سبک‌شناسی. تهران. ج3: انتشارات امیرکبیر. 1386ش.
دولتشاه‌سمرقندی. (892ق). تذکرة الشعراء. به سعی و اهتمام ادوارد براون. لیدن: بریل. 1900م.
رادفر, سعید. 1397. “از فهم گزاره تا شناخت عصر (واکاوی ویژگی‌های دورۀ گذار در اواخر قرن نهم هجری).” تاریخ ادبیّات, بهار و تابستان: 63-82.
رضازادۀ‌شفق, صادق. (1313ش). تاریخ ادبیّات ایران. تهران: انتشارات دانشگاه پهلوی. 1352ش.
شمس لنگرودی, محمد. 1397. شعر دورۀ بازگشت: (بررسی شعر دوره­های افشاریه، زندیه، قاجاریه). تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه.
فتوحی رودمعجنی, محمود. 1395. صد سال عشق مجازی. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــ . 1397. دانشکدۀ ادبیات وارث زیبایی­شناسی بازگشت قاجاری. دیهیم هفتاد؛ مهرنامه استاد دکتر محمد جعفر یاحقی. به خواستاری و اشراف، دکتر محمود فتوحی، دکتر سلمان ساکت و اصغر ارشاد‌سرابی. تهران: سخن. 573-594.
کازانووا, پاسکال. 1393. جمهوری جهانی ادبیات. ترجمۀ شاپور اعتماد. تهران: مرکز، 1393.
منز, بئاتریس‌فوربز. 1390. قدرت،سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمۀ جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نوایی, امیرعلیشیر. (896ق). مجالس‌النفائس. بسعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: کتابفروشی منوچهری. 1363ش.
ــــــــــــ . (905ق). محاکمة اللغتین. مقدمه، تصحیح و تحشیه: حسین محمدزاده صدیق. تبریز: اختر، 1387.
واصفی, زین‌الدّین‌محمود. (916ق). بدایع الوقایع. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 1349ش.
هندی, بگهوان­داس. (1200ق). حدیقه هندی. نسخۀ کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی. شماره ثبت:41626.