«یکی کودکی دوختند از حریر» تحلیل شخصیت سام بر پایة نظریة آدلر و نمایش‌درمانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان

چکیده

هنردرمانی به‌منزلة روشی برای گشودن ناخودآگاه و بازسازی، بازآفرینی یا فرافکنی مسائل و مصائب درون بعد از دستاوردهای فروید، یونگ، آدلر و ... به صورتی مدون و مشخص درآمد.
در شاهنامه سام به سبب داشتن فرزندی عیبناک دچار احساس حقارتی دیرسال می‌شود که تا زادن رستم به درازا می‌کشد. سام، بعد از دیدن عروسکی پارچه‌ای شبیه رستم نوزاد، دگرگون می‌شود. این کار به شکل مراسمی آیینی و باشکوه اجرا می‌شود که با تعاریف و کارکردهای نمایش‌درمانی همگونی دارد. این نوشتار ابتدا در نگاهی تاریخی به تأثیر و تأثر ذهن و روان و ادبیات و هنر می‌پردازد. سپس، به صورت خاص، نقش عروسک در باورها و مراسم آیینی مطرح می‌شود. آن‌گاه علت و چگونگی شکل‌گیری احساس حقارت در سام، بر پایة نظریه آدلر، می‌آید (آدلر بر آن است که منشأ همة رفتارهای انسان احساس حقارت است). سرانجام، رهایی زال از احساس حقارت، زادن رستم و روش درمانی زال (نمایش‌درمانی) در درمان سام، علت و تأثیر ساختن عروسک پارچه‌ای شبیه رستم و انطباق با روش نمایش‌درمانی طرح، بحث، و تحلیل شده است.
اجرای نمایشی زادن رستم، بازسازی زادن زال است. بنابراین نمایش‌درمانی باعث می‌شود رؤیای فرزند‌خواهی سام، که با زادن زال عیبناک محقق نشده بود، تحقق یابد و او از احساس حقارت رها شود. از نظر تاریخ نمایش نیز این داستان آغاز نمایش‌درمانی در ایران به شمار می‌آید. در کنار نمایش‌درمانی زال، روایت‌درمانی فردوسی نیز هست؛ زیرا کل ماجرایی که فردوسی روایت می‌کند به نوعی باعث تزکیه و پالایش مخاطب شاهنامه می‌شود و اگرچه رستم محصول پیوند زال و رودابه برای درمان سام است، اما محصول واقعی این پیوند خود شاهنامه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Sam’s Characteristic According to the Theory of Adler and Drama Therapy

نویسنده [English]

  • Mostafa Seddighi
چکیده [English]

Mind and spirit have been considered as the origin of art and literature and also the
effects of art and literature on human’s mind and spirit since old times. In this realm
art therapy was specified and compiled as a tool to open subconscious and reconstruct,
recreate or project inner problems and hardships after achievements of Freud, Yong,
Adler, … Sam had been suffering from old sense of inferiority due to his disabled son
which continued until Rostam’s birth .Sam changed after seeing a rag doll which was
like newborn Rostam. This article analyses this event for the first time in the form of
theater therapy to cure Sam’s sense of inferiority. From this point of view this story
can be known as the beginning of theater therapy in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • drama therapy
  • sense of inferiority
  • Shahnameh
  • Sam
  • Zall
  • Rostam
  • Adler