تحلیل و بازخوانی دیدگاه‌های زبانی، بلاغی و هرمنوتیکی ابن ابی‌الحدید در کتاب «الفلک‌الدائر علی المثل السائر»

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

کتاب «الفلک­الدائر علی المثل السائر»ابن ابی­الحدید، زبان­شناس، لغت­شناس و مفسر اهل سنت، نقدی روشمند و عالمانه بر کتاب ارزشمند «المثل­السائر فی ادب­الکاتب و الشاعر» ابن اثیر است. کتاب ابن اثیر مرجعی مهم در مباحث زبان­شناختی، بلاغت، گونه­شناسی ادبی و روش تحلیل و تفسیر متن به شمار می­رود و در باب دو فن کتابت و شعر مطالبی ارزنده به مخاطب خود ارائه می­دهد. دیدگاه­های انتقادی ابن ابی­الحدید بر نظریات ابن اثیر، مباحث جدید و قابل تأملی را در زمینه­های پیش­گفته مطرح می­کند که با دیدگاه­ها و نظریات جدید در حوزة زبان­شناسی، بلاغت و هرمنوتیک قابل تطبیق است. از این­رو در این جستار به بررسی و تحلیل اندیشه­های زبانی، بلاغی و تفسیری ابن ابی­الحدید پرداخته و با استفاده از دیدگاه­های پراکنده و مختصر وی در کتاب الفلک­الدائر، یک نظام فکری و تئوریک منسجم از وی ارائه کرده­ایم که مبتنی بر اندیشة نسبی­گرایی است؛ بدین معنی که در نقد هیچ مقوله­ای، آن را به عنوان یک عنصر و پدیدة مجزا در نظر نمی­گیرد و در باب آن حکم مطلق نمی­دهد، بلکه با در نظر داشتن شاخصه­های مهمی چون بافت، موقعیت کلام و زمان و مکان، آن مقوله را امری نسبی دانسته و با توجه به این شاخصه­ها در باب آن سخن می­گوید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and review of the linguistic, rhetorical, and hermeneutical views of Ibn Abi'l-Hadid in Al-Falk Al-Da'er Al AlMasale Al-Sa'er

نویسنده [English]

  • Batul Vaez
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University
چکیده [English]

Book of  " Al-Falk Al-Da'er Al AlMasale Al-Sa'er', the work of  Ibn Abi'l-Hadid's, the linguist, interpreter  and philologist belongs to ahl as-sunnah, is a methodical and scholarly critique on Ali ibn al-Athir's valuable book, " Al-Masl Al-Sa'er Fe Adab al-Katib & al-Sha'er". The Book of Ibn al-Athir is an important reference in linguistic, rhetoric, literary typology, and the method of analysis and interpretation of the text; it has been also presented two valuable articles about the two techniques of writing and poetry in the book. Ibn Abi'l-Hadid's critical views on Ibn al-Athir ideas raise new and contemplative topics in the foregoing context, which can be adapted to new perspectives and views in the field of linguistics, rhetoric and hermeneutics Therefore, in this essay, we studied and analyzed Ibn Abi'l-Hadid's  linguistic,  rhetorical and interpretive ideas and based on his brief and concise views in the book of Al-Falk Al-Da'er, presented a coherent theoretical and intellectual system  of his  thoughts which is rooted in a kind of relativism; it means that in criticizing any category, he does not consider it as an element and a separate phenomenon, and does not issue an absolute statement, but by considering the important attributes such as texture, position of the word and time and place, he take into account that category as the relative and according to these indicators speak about it

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Abi'l-Hadid
  • Al-Falk Al-Da'er . AlMasale Al-Sa'er
  • Ibn al-Athir
  • linguistics
  • Rhetorics
  • Hermenutics
.ابن ابی­الحدید(1379 ه‍. ق/ 21959)، الفلک­الدائر علی المثل­السائر، مقدمه و تحقیق: احمد حوفی و بدوی طبانه، مکتبه نهضه مصر، مطبعه­الرساله.
2. ابن اثیر، ضیاء­الدین(1379 ه‍. ق/ 21959)، المثل­السائر فی ادب­الکاتب و الشاعر، تحقیق: احمد حوفی و بدوی طبانه، قسم الأول و قسم الرابع، مکتبه نهضه مصر، مطبعه­الرساله.
3. ابودیب، کمال(1394)، صور خیال در نظریة جرجانی، ترجمة فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، چاپ اول، تهران: نشر علم.
4. احمدی، بابک (1385). ساختار و تأویل متن. چاپ هشتم. تهران: مرکز.
5. المنجد، محمد نورالدین(1428)، الترادف فی القرآن الکریم بین النظریه و التطبیق، ط2، بیروت: دارالفکر.
6. پالمر، ریچارد. ا. (1391). علم هرمنوتیک. ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی. چاپ هفتم. تهران: هرمس.
7. حاجی اسماعیلی، محمدرضا و علی بنائیان اصفهانی(1394)، بررسی عینی­گرایی و نسبی­گرایی در هرمنوتیک نصرحامد ابوزید و تأثیر آن بر بعضی برداشت­های تفسیر وی از قرآن، فصلنامة اندیشة دینی دانشگاه شیراز، دورة 15، شمارة1، پیاپی54.
8. خمینی، سیدحسن (1391). حقیقت و مجاز. پژوهشنامۀ متین. سال چهاردهم. شمارۀ پنجاه و شش.
9. رضانژاد، غلامحسین(1367)، اصول علم بلاغت در زبان فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات الزهراء.
10. رمّانی، علی بن عیسی(1413)، الألفاظ المترادفه و المقاربه­المعنی، ط3، قاهره: دارالوفاء.
11. رمبرگ، بیورن و کریستین گسدال (1393). هرمنوتیک. ترجمۀ مهدی محمدی. چاپ اول. تهران: ققنوس.
12. سیبویه، ابوبشر عمر بن عثمان بن قنبر(1988)، الکتاب، ج1، چ3، تحقیق و شرح: عبدالسلام محمد هارون، قاهره: مکتبه­ الخانجی.
13. شفیعی کدکنی، محمدرضا(1358)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: نشر آگاه.
14. شمیسا، سیروس(1387)، بیان، تهران: نشر میترا.
15. شهبازی، محمود(1394)، پدیدة اشتراک لفظی و چندمعنایی در زبان عربی، مجلة ادب عربی، دورة هفتم، شمارة 2، پاییز و زمستان.
16. طیب­حسینی، سید محمود(1392)، نقدی بر نظریة بنت­الشاطی در عدم ترادف میان واژه­های قرآن، فصلنامة علمی – پژوهشی پژوهش­های ادبی ـ قرآنی، سال اول، شمارة سوم.
17. عبدالمحمدی، حمیدرضا و محمد شریفی(1391)، ترادف در زبان عربی، مجلة مطالعات نقد ادبی، دورة 7، شمارة29.
18. علم‌الهدی، سیدمرتضی (1346). الذریعه الی اصول الشریعه. بخش نخست. تصحیح و مقدمه و تعلیقات از دکتر ابوالقاسم گرجی. تهران: دانشگاه تهران.
19. فیض کاشانی، ملا محمد محسن(1392)، تفسیر شریف صافی، مترجم: جمعی از فضلا، جلد اول، چاپ نهم، مؤسسة انتشاراتی کتاب عقیق.
20. مظفر، علامه محمدرضا(1384)، اصول فقه، ترجمة علی شیروانی و محسن غرویان، انتشارات دارالفکر.
21. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (1368). جلد دوم. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
22. علوی یمنی، یحیی بن حمزه بن علی بن ابراهیم (1332 ه‍. .ق ـ 1914 م.). الطراز. الجزء الأول. مصر: مطبعه المقتطف.
23. نصیف الجنانی، احمد(1381)، نگرشی نو به پدیدة اشتراک لفظی در زبان عربی، ترجمة حسین علینقیان، مجلة پژوهش و حوزه، تابستان، شمارة 10.