مآخذ نویافتة 75 رباعی از دیوان کبیر مولانا با تکیه بر نزهة المجالس

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

3 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

   مصحّح دیوان کبیر مولانا، استاد بدیع‎الزمان فروزانفر و صاحب‎نظران دیگر عقیده  دارند که رباعیات مشترکی میان دیوان کبیر و منابع متقدم وجود دارد. با ردیابی رباعیات منسوب به مولانا در رباعیات گویندگان متقدم، می‎توان به گوشه‎ای از منابع مطالعاتی و سرچشمه‎های ذوقی و فکری مولانا دست یافت. یکی از مجموعه‎های رباعی بازمانده از قرن هفتم، نزهةالمجالس است. این کتاب حاوی 4125 رباعی از سیصد شاعر فارسی زبان است. علاوه بر 40 رباعی مشترک بین دیوان کبیر و نزهةالمجالس که محمد امین ریاحی، در پانوشت نزهةالمجالس به آن اشاره کرده‎ است، 75 رباعی دیگر از این مجموعه را در دیوان کبیر بازیافته‎ایم. سپس این رباعیات را در دواوین و متون ادبی متقدّم جستجو کرده، منابع نویافتة دیگری را برای تعدادی از رباعیات مشترک به دست آورده‎ایم. از مجموع 115 رباعی مشترک نزهة المجالس و دیوان کبیر، در 65 مورد، نام سرایندة رباعی مشخص است که از 38 شاعر به دیوان کبیر راه یافته‎اند. از این میان، سنایی با شش رباعی در صدر است. این رباعیات عیناً و بدون تغییر در دیوان کبیر وارد نشده‎اند؛ بلکه وجه مشترک آن‌ها، از شباهت در چهار مصراع تا شباهت در یک مصراع متغیر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Newly found sources of 75 quatrains attributed to Rumi from the Rum’s Divan-e-Kabir based on Nozhat-al-Majales

نویسندگان [English]

  • Rahman Moshtaghmehr 1
  • Yadollah Nasrollahi 2
  • Mahnaz Nezamianbaran 3
1 Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities Azarbaijan Shahid Madani University
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Azerbaijan Shahid Madani University.
3 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Azerbaijan Shahid Madani University.
چکیده [English]

Badi-ul-Zaman Forouzanfar, the editor of Rumi’s Divan-e-Kabir, and other scholars believe that there are common quatrains between Divan Kabir and the early sources. By searching for the quatrains from the early poets in Divan-e Kabir, one can understand the vast range of Rumi’s study references and the sources of his literary thought. One of the valuable sources of quatrains is the collection of Nozhat-al-Majales, which contains 4125 quatrains from 300 Persian poets. In addition to the 40 common quatrains between Divan-e-Kabir and Nozhat-al-Majales, which Riahi mentioned in the footnote of Nozhat-al-Majales, 75 other quatrains from this collection were found in Divan-e-Kabir. These quatrains were then searched in other Divans and earlier literary works, and as a result, other new sources were obtained for some of these common quatrains. Out of a total of 115 quatrains shared by Nozhat-al-Majales and Divan-e Kabir, in 65 cases, the name of the poet of the quatrain is clear, which entered Divan-e-Kabir from 38 poets. Among these poets, Sanai is at the top with six quatrains. Not all of these quatrains appeared in the Divan-e-Kabir without change. The similarity of common quatrains varies from similarity in four shutters to similarity in one shutter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divan-e-Kabir
  • quatrains attributed to Rumi
  • Nozhat-al-Majales
  • early sources
  • text editing

مراجع

ابراهیم رحیمی زنگنه، سهیلا یاری گلدره و لیلا رحمتیان(1396)، «بازشناسی  منبع 38 رباعی منسوب به مولانا در متون ادبی و تاریخی» دو فصلنامة تاریخ ادبیات، ش81.
احمد غزالی (1376)، مجموعة آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
اوحدالدین کرمانی (1366)، دیوان رباعیات، به اهتمام احمد ابومحبوب و مقدمة محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: سروش.
باباافضل کاشانی (1311)، رباعیات، به اهتمام سعید نفیسی، تهران: کتابخانة دانشکده.
بهاء ولد (1382)، معارف، تصحیح بدیع‎الزمان فروزانفر، ج1، چاپ سوم، تهران: طهوری
جوینی، عطا ملک بن محمد بن محمد (1392)، تاریخ جهانگشای جوینی، ج2، تصحیح و تعلیقات دکترحبیب الله عباسی و دکتر ایرج مهرکی، چاپ دوم، تهران: زوار.
رحمان مشتاق‎مهر، (1396)، «مآخذ استشهادات شعری فارسی مکتوبات مولانا و تکملة آن»، کهن‎نامة ادب پارسی، س8، ش3.
ریاحی، محمد امین (1375)، شروانی، نزهة المجالس (مقدمه و تعلیقات)، جمال خلیل شروانی، تهران: علمی.
سمعانی، شهاب‎الدین ابوالقاسم احمد بن المظفّر منصور (1384)،روح‎الارواح، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
سنایی غزنوی، ابوالمجدود (1388)، دیوان، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سهروردی، شهاب‎الدین(1380)، مجموعة مصنّفات شیخ اشراق، به کوشش سید حسن نصر، تهران: پژویشگاه علوم
انسانی و مطالعات فرهنگی.
سید علی میرافضلی، (1381)، «این راه به سرسری به سر می­نشود»(نقدی بر تصحیح دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی)، مجلة نشر دانش، ش104.
سید علی میرافضلی، (1376)، «مروارید کرمانی و رباعیات سرگردان»، مجلة معارف، ش42.
سیفی نیشابوری، علی بن احمد(1399)، رسائل‎العشاق و وسائل‎المشتاق، به کوشش جواد بشری، تهران: مجموعة انتشارات تاریخی و ادبی دکتر محمود افشار.
شروانی، جمال خلیل (1375)،  نزهة المجالس، به تصحیح و تحقیق دکتر محمد امین ریاحی،  تهران: علمی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1374)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
صادری، طه (1393)، نسخه پژوهی رباعیات مشترک بین خیام و پنج شاعر (عطار، بابا افضل، مولوی، مجد همگر و حافظ)، پایان نامة دکترای تخصصی، گروه ادبیات، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، تبریز،  ایران.
ظهیرالدین فاریابی (1381)، دیوان، به تحقیق و توضیح دکتر امیرحسن یزدگردی و به اهتمام دکتر اصغر دادبه، تهران: قطره.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1358)، مختارنامه، با مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: توس.
عوفی، محمد (1353)، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح دکتر امیربانو  مصفّا و دکتر مظاهر مصفّا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
عوفی، محمد (1324)، لباب ‎الالباب، به کوشش ادواد براون، لیدن: بریل.
عین‎القضات همدانی (1377)، تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، تهران: کتابخانة منوچهری.
غزنوی، سدیدالدین محمد (1384)، مقامات ژنده پیل، تصحیح دکتر حشمت مویّد، تهران: علمی فرهنگی.
قونیوی، ابوبکربن الزکّی المتطبّب (349)، روضةالکتّاب و حدیقةالالباب، تصحیح میر ودود سیّد یونسی، تبریز: دانشکدة
ادبیات و علوم انسانی.
لوئیس، فرانکلین دی (1383)، مولوی: دیروز و امروز، شرق و غرب، ترجمة فرهاد فرهمندفر، تهران: نشر ثالث.
مجیرالدین بیلقانی (1358)، دیوان، تصحیح دکتر محمد آبادی، تبریز: موسسةتاریخ و فرهنگ ایران.
محمدرضا شعبانی، (1389)، «مولوی صوفیی ترانه­گو»(بررسی رباعیات مولوی و جایگاه آن در شعر فارسی)، ماه ادبیات س4، ش42.
المختارات من الرسائل، مجموعه‎ای از نامه‎های گوناگون(1378). به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار و مریم میر شمسی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1363)، کلیات شمس یا دیوان کبیر ، ج8،  با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.
مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1371)، مکتوبات، به کوشش توفیق سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مویّد بغدادی، بهاءالدین محمد (1385)، التوسّل الی الترسّل، به کوشش احمد بهمنیار، تهران: اساطیر.
مهستی گنجوی (1347)، دیوان مهستی، به اهتمام و تصحیح طاهری شهاب، چاپ سوم، تهران: کتابخانة ابن سینا.
مهستی گنجوی (1391)، دیوان مهستی، به اهتمام جمشید پور اسمعیل نیازی و هدی اسعدی، تبریز: شایسته.
نسخ خطی:
نسخة مجموعة سفینة تبریز، ابوالمجد تبریزی، (721ق)، شمارة 14590، مجلس شورا.
نسخة مجموعة دوازده شاعر، شمارة 170 دانشگاه تهران.
نسخة مجموعة شمارة 833 (604ق) در سه بخش حاوی رباعیات خیام، دانشگاه تهران.
نسخة مجموعة شمارة 275  (681ق)، دانشگاه تهران.
نسخة مجموعة  شمارة 270 (686ق) دانشگاه تهران.
نسخة دیوان شرف شفروه،به شمارة 1415، (1027ق) دانشگاه تهران.
نسخة دیوان ظهیر فاریابی، به شمارة 200(717ق)، دانشگاه تهران.
نسخة دیوان ظهیر فاریابی، به شمارة 244،(840ق)، دانشگاه تهران.
نسخة کلیات سنایی، به شمارة 134 (684ق)  دانشگاه تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار