مراعات‌النظیر و بازتعریف آن ( با رویکرد زبانشناسی نظام‌مند نقشگرا )

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، تهران،ایران.

چکیده

فنون بلاغی از آغاز بررسی­های ادبی، یکی از ابزارهای سنجش عیار ادبی متن به شمار می­آمده است. هرچند کار این صنایع زیبایی­شناختی به مقتضای حال مخاطب تعریف شده، اما به دلیل نگاه خالی از تبیین مبانی دقیق و هدفمند «زیبایی شناسی»، صنایع بسیاری بدون ارزش واقعی ادبی برای اثبات زیبایی اثر در ردیف صنایع ادبی قرار داده شد. در پژوهش پیش رو تلاش شده با واکاوی مراعات­النظیر در مقام یکی از اصلی­ترین صنایع بدیعی و صنایع دیگری که ذیل آن می­گنجند، به آسیب شناسی تعاریف و نامگذاری­های مختلف آن پرداخته­شود. در تعیین وظایف آن افزون بر بدیع سنتی، به علوم ادبی جدید مانند نقد و سبک شناسی توجه شده است. با طرح این سؤال که چه آرایه­هایی در تعریف و نقش ادبی با آن اختلاط یافته؟ نسبت میان بازتعریف این صنعت و علوم جدید مانند زبانشناسی چیست و چگونه می­توان از این طریق وظایف تازه­ای  برای بهبود کارکرد آن قائل شد؟ از همین روی تعاریف مراعات­النظیر از آغاز بررسی و آسیب­شناسی شد. سپس صنایع مشترک با آن در کارکرد و تعریف، شناخته شد. همچنین اصطلاح باهمایی به عنوان پیشنهادی برای تکمیل معنی، تقسیم­بندی­ها و وظایف مراعات­النظیر ارزیابی شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Congeries and its Recount: A Systemic Functional Linguistics Approach

نویسنده [English]

  • Leila Elahian
Ph.D. in Persian Language and Literature and researcher of the Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

From the beginning of literary studies, rhetorical techniques have been considered a literature grading tools. Although the functions of these aesthetic techniques are defined according to the audience, many techniques were considered as equal to literary techniques without having a true literary value to prove the beauty of the literary work due to the lack of purposeful and accurate explanation of the basics of aesthetics. In the present study, the definitions and different names of the congeries, as one of the main embellishment techniques in literature, were investigated via analyzing them, and other related literary techniques. In identifying the functions of this literary term, its role in traditional embellishment as well as in modern literature, such as criticism and stylistics, has been addressed. This is achieved through formulating the following questions “What literary techniques were mixed with congeries in terms of definition and literary role?”, “What is the relationship between redefining this literary technique and new fields of study, such as linguistics?” and “How can new tasks be assigned to improve the function of congeries through redefining it?” Accordingly, the definitions of congeries were examined from the beginning. Then the techniques that have commonalities with congeries in function and definition were recognized. In addition, the term collocation is also evaluated as a suggestion for completing the meaning, subdivisions, and tasks of congeries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Congeries
  • Collocation
  • Stylistics
  • Rhetoric
  • Literary ccriticism
  • Functional linguistics
-         آقاسردار، نجفقلی( بی­تا)، دره نجفی؛ بی­نا.
-         آق ولی، حسام العلما(1340)، درر الادب در فن معانی، بیان، بدیع؛ شیراز: کتابفروشی معرفت شیراز.
-         افراشی، آزیتا (1378)،«نگاهی به مسألۀ باهمایی واژگان»، زبان وادب، شمارۀ7-8.
-         الهیان، لیلا(1391)،«بررسی اهمیت بافت در پژوهش­های ادبی»، پژوهش­های ادبی، سال9، شماره 36و37
-         ایران­زاده، نعمت­الله( 1377)، « نظری به تدوین دانش بدیع در ادب فارسی»، متن پژوهی ادبی، ش6.
-         برتنس، هانس(1391)، مبانی نظریة ادبی، ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی؛ تهران: نشر ماهی.
-         بری، پیتر(1390)،«سبک­شناسی»، در: زبانشناسی و نقد ادبی، ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده؛ تهران: نشر نی.
-         پورنامداریان، تقی؛ طهرانی ثابت، ناهید(1388)،« تداعی و فنون بدیعی»، فنون ادبی، سال اول، شماره 1.
-         پناهی،ثریا(1381)،«فرایند باهمایی و ترکیبات باهم­آیند در زبان فارسی»، نامه فرهنگستان، شماره 3،پیا‏پی 19.
-         تاج الحلوی، علی بن محمد(بی­تا)، دقائق الشعر، تصحیح محمد کاظم امام؛ تهران: دانشگاه تهران.
-         تقوی، نصرالله(1317)، هنجار گفتار؛ تهران: چاپخانه مجلس.
-         حسینی، برهان الدین عطاءالله محمود(1384)، بدایع الصنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی؛ تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
-         حسینی، سید مجتبی و فتحی، غلامرضا(1389)، « مراعات النظیر، زیور آرایه ها»، تحقیقات تعلیمی- غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 6 .
-         خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمدبن عبدالرحمن( 1985)، الایضاح فی‌علوم‌البلاغه؛ بیروت:‌ بی­نا.
-         خوارزمی، حمیدرضا(1394)، «ارتباط مراعات­النظیر و تداعی معانی و سیر تحول آنها»، پژوهش­های ادبی و بلاغی، شماره 13.
-         دبیرمقدم، محمد(1383)، زبانشناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی؛ تهران: سمت.
-         ذکایی بیضایی، نعمه الله(1344)، علم بدیع، قافیه و انواع شعر؛ تهران: علمی.
-         رادویانی، محمدبن عمر(1349)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش؛ استانبول:چاپخانه ابراهیم خروس.
-         رازی، شمس الدیم محمد بن قیس(1346)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         رامی تبریزی، شرف الدین حسن بن محمد(1385)، حقایق الحدائق، تصحیح سید محمدکاظم امام؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         رجایی، محمدخلیل(1359)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع؛ شیراز: دانشگاه شیراز.
-         ریچارزد، آ.ا. (1382)، فلسفه بلاغت، ترجمه علی محمدی آسیابادی؛ تهران: قطره.
-         زاهدی ، زین الدین( بی­تا)، روش گفتار علم البلاغه؛ مشهد: دانشگاه مشهد.
-         شفیعی کدکنی، محمدرضا(1353)، مقدمه­ای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت»، خرد و کوشش، شماره 15.
-         شمیسا، سیروس( 1383)، نگاهی تازه به بدیع؛ تهران: فردوس.
-         صادقیان، محمدعلی(1387)، زیور سخن در بدیع فارسی؛ یزد: دانشگاه یزد.
-         صفوی، کورش(1390)، از زبانشناسی به ادبیات، جلد دوم(شعر)؛ تهران: سوره مهر.
-         صفوی، کوروش(1387)، درآمدی بر معنی­شناسی؛ تهران: سورۀ مهر.
-         عسگری، حسن‌بن‌عبدالله هل‌بن‌سهل (1372)، معیارالبلاغه به انضمام ترجمة صناعتین،‌ ترجمة محمدجواد نصیری؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         فتوحی، محمود(1391)، سبک‌شناسی؛ تهران: سخن.
-         فرشیدورد، خسرو(1356)،« دیدی نو نسبت به فنون  بلاغت و معانی و بیان و بدیع فارسی و عربی»، گوهر، ش51.
-         فشارکی، محمد(1385)، نقد بدیع؛ تهران: سمت.
-         فندرسکی، میرزا ابوطالب(1381)، ‌رساله بیان بدیع،تصحیح سیده مریم روضاتی؛ اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
-         فولادی، علیرضا(1393)، « نگاهی تازه به مراعات النظیر و جنبه های بلاغی آن»، فصلنامه تخصصی نقد ادبی، شماره 25.
-         کاشفی سبزواری، میرزا حسین واعظ(1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار؛ تهران: مرکز.
-         گرکانی، میرزا محمد حسین قریب(1388)، قطوف الربیع فی صنوف البدیع، تصحیح مرتضی قاسمی؛ تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-         گرکانی، محمدحسین (1377)،‌ ابدع‌البدایع، به اهتمام حسین جعفری؛ تبریز: احرار تبریز.
-         مرتضایی، سیدجواد(1386)، «نقد و تحلیل و بررسی تناسب در سیر تاریخی و روند دگرگونیها» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 49.
-         مازندرانی، محمدهادی بن‌محمدصالح(1376)، انوارالبلاغه (در فنون معانی، بیان و بدیع)، به کوشش محمدعلی غلامی‌نژاد؛ تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
-          مختاری، رمضانعلی(1377)، تأثیر آگاهی از عوامل انسجامی درون‌متنی در درک مطلب خواندن،پایان‌نامة کارشناسی ارشد، تهران: گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی.
-         مدرس خیابانی، شهرام(1386)، بررسی باهمایی واژگانی در زبان فارسی، رسالة دکتری، تهران: گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی.
-         میرعمادی، سیدعلی، کربلایی صادق،‌ مهناز(1388)، «بررسی با هم‌آوایی واژگانی در آثار منظوم و منثور مولانا در چارچوب نظریة نقشگرایی»، مجلة زبان و زبانشناسی، ش 2.
-         نظری، علیرضا(1389)، کارکرد عوامل انسجام متن در خطبه‌های نهج‌البلاغه براساس الگوی نقش‌گرای هلیدی، رسالة دکتری؛ تهران: گروه زبانشناسی دانشگاه تربیت مدرس.
-         وحیدیان کامیار، تقی(1379)، بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی؛ تهران: دوستان.
-          وطواط، رشیدالدین(1362)، حدائق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی؛ تهران: کتابخانه سنایی و طهوری.
-         هادی، روح‌الله(1381)، ‌دانشنامة زبان و ادب فارسی به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 2. ذیل مدخل« تلمیح»، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-         هدایت،‌رضاقلی‌خان(1383)، مدارج البلاغه در علم بدیع، تصیحح حمید حسنی؛ تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-         هلیدی، مایکل و حسن، رقیه(1393)، زبان، بافت و متن جنبه­هایی از زبان در چشم­اندازی اجحتماعی-نشانه­شناختی، ترجمۀ مجتبی منشی­زاده و طاهره ایشانی؛ تهران: علمی.
-         همایی، جلال‌الدین(1389)، فنون بلاغت و صنایع ادبی؛ تهران: اهورا.
-         یاکوبسن، رومن (1385)،« وجه غالب» در: ساخت‌گرایی، پساساختن‌گرایی و مطالعات ادبی ، ترجمه بهروز محمودی بختیاری، به کوشش فرزان سجودی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
 
-          Halliday, M.A.K)2004(, An introduction to functional Grammar,New York:Routledge, Chanpan and Hal.inc.
-          Halliday, M.A.K and Hasan, R(1985), Language, Context: Aspects of Language in a Social-Semiotic Perspective, Deakin University Press.
-          Halliday, M.A.K and Hasan, R( 1976), cohesion in English, London: Long man.
-          Hasan,R(1984),"CoherenceandCohesiveHarmony".inj.flood(ed),understandreadingcomprehension(IRA,Newark:Delaware)
-          Leech, G) 1981(, Semantics: the study of meaning, England: Panguin Books
-          Smadja(1993), Retrieving collocations form text computational linguistics,.