ادبیات تطبیقی در ایران، نظریه در فرانسه (ادبیات تطبیقی از عمل تا نظر)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی. تهران. ایران.

چکیده

پژوهشگران ادبیات تطبیقی به اتفاق نظر دارند که خاستگاه ادبیات تطبیقی در قالب نظریه، کشور فرانسه است. این اصطلاح برای نخستین­بار، در دهه­های آغازینِ قرن نوزدهم به کار رفت، بعد از دوره کوتاهی تبدیل شد به نظریه و امروزه در قالب رشته­ای تثبیت شده، در بسیاری از دانشگاه­های جهان دارای کرسی است و مؤسسه­های پژوهشی معتبری در این زمینه فعال هستند. این در حالی است که سابقۀ تاریخی، نمودها و نمونه­های تطبیقی در ادبیات ایران سابقه­ای بیش از هزار سال دارد اما متأسفانه به دلیل نبود کرسی­های دانشگاهی و مؤسسه­های پژوهشی ویژۀ ادبیات تطبیقی، سابقه و پیشینۀ تاریخی این دانش نوپا، ناشناخته و مغفول مانده است؛ امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، کرسی­های آموزشی و مؤسسات پژوهشی ادبیات تطبیقی فعال هستند اما نامی از ایران و ادبیات ایران با آنهمه قدمت و غنا نیست. این مقاله با هدف تبیین سهم و نقش ادبیات ایران در تمدن و فرهنگ جهانی، برآن است که به روش تحلیلی توصیفی، با ارائه شواهد و نمونه­ها، سابقه تاریخی و نمود­های عینی وجود ادبیات تطبیقی در ادبیات هزار سال پیش ایران، نشان دهد آنچه امروزه به مکتب فرانسه موسوم است، بیش از هزار سال پیش در ادبیات ایران سابقه داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative literature in ancient Iranian literature, but theory in France (Background and History of Comparative Literature in Iran)

نویسنده [English]

  • Mansoor Pirani
Assistant Professor of Persian Language and Literature; Faculty of Literature and Human Sciences, Shahid Beheshti University,Tehran, Iran.
چکیده [English]

Comparative literature as a field of study and theory, was introduced in France, but manifestations and practical examples of the branch of study, can be traced in old nations literature, including Iran, Greece, Rome. comparative literature as a theory and term coined in the early nineteenth century to be used in Abel-François Villemain (1790-1870) classes in France, and today, as a form of established disciplines, it has seats in many universities around the world and important research institutes are active on it. This is while the historical history, manifestations and examples of comparative literature in Iran reach more than a thousand years ago. Unfortunately, due to the lack of teaching chairs and research institutes for comparative literature, unfortunately, the history of this new knowledge is unknown or neglected, and today in many drawers of the world, educational chairs and research institutes of comparative literature They are active, but unfortunately, there is no news about Iranian literature among them. The purpose of this article is to explain the function and dividend role of Iranian literature in world civilization and culture, today, what is called the French school, it has more than two thousand years, background in Iranian ancient literature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Literature
  • Ancient Iranian Literature
  • Cultural Relationships
  • Historical Background. French School
ابوحیان توحیدی(1992) المقابسات، محقق و مشروح بقلم حسن السندوبی، الطبعۀ الثانیۀ، دارسعاد الصباح، مصر.
اسدی طوسی (حکیم ابونصر علی بن احمد اسدی طوسی) (1354) گرشاسب­نامه، تصحیح حبیب یغمایی، چاپ دوم، انتشارات طهوری، تهران.
الکک ویکتور (1986) تأثیر فرهنگ عرب در اشعار منوچهری دامغانی، دار المشرق، لبنان، بیروت.
برسلر چارلز (1386) درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی، ترجمه مصطفی عابدینی­فرد، ویراستار: حسین پاینده، نیلوفر، تهران.
بیضایی، بهرام.(1391) هزار افسان کجاست؟.انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، تهران. 
تراویک، باکنر (1373) تاریخ ادبیات جهان، ترجمه عربعلی رضایی، جلد 1، تهران، فرزان.
تفضلی احمد (1379) تاریخ ادبیات پیش از اسلام، سخن، تهران.
ثعالبی، ابی منصور عبدالملک الثعالبی النیسابوری (1403) یتیمة­الدّهر فی محاسن اهل­العصر، شرح و تحقیق: مفید محمد قمیحه، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان.
ثلاثی محسن (1379) جهان ایرانی و ایران جهانی (تحلیل رویکرد جهان­گرایانه در رفتار، فرهنگ و تاریخ ایرانیان) تهران، نشر مرکز.
حافظ (شمس­الدین محمد حافظ شیرازی) (1362) دیوان حافظ، تصحیح و توضیح: پرویز ناتل خانلری، چ 2، انتشارات خوارزمی، تهران.
حدیدی، جواد (2536) برخورد اندیشه‌ها، تهران توس
حدیدی، جواد (1373) از سعدی تا آراگون، مرکزنشردانشگاهی، تهران.
حکمت، علی­اصغر (1315) مقدمه هزار و یک شب، نشر کلالۀ خاور. تهران.
داوود پوتا (1385) تأثیر شعر عربی برتکامل شعر فارسی، ترجمه سیروس شمیسا، انتشارات صدای معاصر، تهران.
دوبلوا، فرانسوا (1382) برزویه طبیب و منشاء کلیله و دمنه، ترجمه سیدمحمدصادق سجادی، طهوری، تهران­.
زرین­کوب عبدالحسین (1376) نقش بر آب، چ: 4، انتشارات سخن، تهران.
ساجدی طهمورث (1387) از ادبیات تطبیقی تا نقد ادبی (مجموعه مقالات)، امیرکبیر، تهران.
سعدی مصلح بن عبدالله سعدی (1372) کلیات سعدی، به محمدعلی فروغی، چ:نهم، امیرکبیر، تهران.
سنایی (1374) حدیقۀ الحقیقۀ و شریعۀ الطریقۀ، تصحیح: محمدتقی مدرس رضوی، انتشارات، دانشگاه تهران.
ــــــــــــــ (1362) دیوان اشعارسنایی غزنوی، به اهتمام تقی مدرس­رضوی، انتشارات سنایی، تهران.
شفیعی کدکنی محمدرضا (1372) صورخیال در شعر فارسی، چ: پنجم، تهران، آگاه.
عبدالله الهی سیمایی(1347) منازل­القلوب (شرح رساله قدس روزبهان بقلی) در روزبهان­نامه به کوشش محمدتقی دانش­پژوه،
علوش سعید(1987) مدارس الادب المقارن دراسة منهجیۀ، المرکز الثقافی العربی.
غزالی­طوسی ابوحامد محمد(1380) کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چ: نهم، علمی و فرهتگی، تهران.
ـــــــــــــــ  (بیتا) احیاء علوم­الدین، الجزء الرابع، داراحیاءالتراث العربی، لبنان، بیروت.
فخرالدین اسعدگرگانی(1337) ویس و رامین؛ مقدمه، حواشی و تعلیقات: محمدجعفر محجوب، بنگاه نشر اندیشه، تهران.
فروزانفر بدیع الزمان (1369) تاریخ ادبیات، چ: چهارم، تهران، خوارزمی.
فضل صلاح (1986/ 1406) تأثیر الثقافه الاسلامیه فی الکومیدیا الاهیۀ لدانتی، الطبعۀ الثالثۀ، دارالشروق، قاهره، مصر.
گویارد.ام.اف(1374)ادبیّات تطبیقی، ترجمة علی­اکبر خان­محمّدی، تهران، انتشارات پاژنگ.
مجتبایی فتح­الله (1392) بنگاله در قند پارسی، گفتارهایی در روابط فرهنگی ایران و هند، به کوشش شهریار شاهین­دژی، انتشارات سخن، تهران.
محجوب محمدجعفر (1349) دربارۀ کلیله و دمنه، تاریخچه، ترجمه­ها و دو باب ترجمه نشده از کلیله و دمنه،  انتشارات خوازمی، تهران.
محمدی ملایری، محمد (1384) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، چاپ چهارم، انتشارات توس، تهران.
مولوی جلال‌الدین محمد(1373) مثنوی معنوی مولوی، به کوشش توفیق هـ.سبحانی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنک وارشاد اسلامی، تهران.
ناتل­خانلری پرویز (1365) تاریخ زبان فارسی جلد 1، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
نیر نوری عبدالحمید (1385) سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان (دو جلد)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
نیکلسون رینولد آلن (1362) تاریخ ادبیات ایران، جلد 1، انتشارات مروارید، تهران.
ورّام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی (1410)  تنبیه­الخواطر و نزهة­النواظر (مجموعة ورام): 1 / 131، لطبعة الأولى، قم/ایران.
مقاله ها:
انوشیروانی، علیرضا (1389) «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران» مجله: ادبیات تطبیقی (ویژه نامه فرهنگستان)، بهار 1389 ، شماره 1، صص: 6 - 38 )
__________ (1390) «ضرورت چارچوب نظری و روش تحقیق در پژوهش های ادبیات تطبیقی» مجله: نقد ادبی، تابستان 1390، شناره 14، صص: 219 - 222.
ــــــــــــــــ (1395) «ادبیات تطبیقی و مطالعات بین رشته­ای» مجله: ادبیات تطبیقی (ویژه­نامه فرهنگستان)» بهار و تابستان 1395، شماره 13،‎ صص: 3 تا 6.
صالح بک مجید، هادی نظری منظم (1387) «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش­ها»، چاپ­شده در مجلۀ متن­پژوهی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 38، صص: 9 – 28.
مجتبایی فتح­الله (1381) «پیل چرا در خانه تاریک بود؟» نامه فرهنگستان: 5/3، دوره پنجم شماره سوم، صص: 122- 125.
یوست فرانسوا (1386) چشم انداز تاریخیِ ادبیّات تطبیقی(مقدمه‌ای بر ادبیّات تطبیقی) نشریّة ادبیّات تطبیقی، ترجمة علیرضا انوشیروانی، صص: 37- 60 .
Bassnett, Susan, (1997) Comparative Literature, A Critical introduction blackwell, third edition.
Francois Jost, “Historical Perspective of world Literature” in Introduction to Comparative Literature. Indianapolis New York: Pegasus, 1974. pp. 5-13.
Wellek Rene and Austain Waren (1973) Theory of Literature, Harcourt, Brace and Company, INC, New York.
Remak. H. H. (1961) Comparative Literature: Method and Perspective, edited by Newton P. Stallknechtand Horst Frenz, Carbondale, Southern Illinois University Press.