تحلیل شخصیت‌ رستم و اسفندیار بر اساس عنصر کشمکش

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

4 هیات علمی دانشگاه تهران

چکیده

شاهنامه­ی فردوسی یکی از برجسته­ترین متون کهن در ژانر داستان است که پس از گذشت قرن­ها با اسلوب داستان­نویسی مدرن مطابقت می­کند. داستان رستم و اسفندیار از فنّی­ترین داستان­ها از حیث پیرنگ، شخصیت­پردازی و گفتگو است. محبوبیت این داستان به­گونه­ای است که همه­ی فارسی­زبانان دو شخصیت اصلی داستان را می­شناسد. در این پژوهش تلاش شده است تا دلایل محبوبیت و ماندگاری این دو شخصیت و ویژگی­های اخلاقی آنان با تکیه بر گفتگوها و کشمکش­هایشان تبیین و تحلیل شود. یکی از دلایل  موفقیت فردوسی در شخصیت­پردازی رستم و اسفندیار،  ظرفیت بالایی است که این داستان از حیث عنصر گفتگو دارد. کثرت گفتگو فرصت بیشتری را برای پرداختن به دغدغه­ها، کشمکش­ها و روحیات در اختیار داستان­پرداز قرار می­دهد و به او کمک می­کند تا از لایه­های پنهان  شخصیت­ها پرده بر دارد. با مطالعه­ی داستان رستم و اسفندیار مشخص می­شود که بخش محدودی از داستان به کشمکش جسمانی اختصاص دارد و کشمکش­های درونی (عاطفی،ذهنی و اخلاقی) در قالب گفتگو و تک­گویی نقش گسترده­تری را ایفا می­کنند. در تحلیل دو شخصیت اصلی نیز دیده می­شود که اسفندیار کشمکش­های فراوانی با دوست و دشمن دارد و علاوه بر کشمکش­های بیرونی، وی دچار کشمکش درونی است اما تنها کشمکش حقیقی رستم در این داستان، با اسفندیار است. در انتها ویژگی­های کشمکش نمایشی به عنوان خلاقانه­ترین نوع کشمکش در این مقاله معرفی شده است. بدین­گونه که شاعر برای برجسته­سازی و عینیت بخشیدن به تقابل و کشمکش میان شخصیت­ها، کشمکش زبانی و جسمی (دیالوگ و اکشن) را با یکدیگر همراه می­کند. این همراهی و ملازمت میان گفتگو و عمل موجب جذابیت و تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • Zahra Rohani Ravari 1
  • Hosein Ali Ghobadi 2
  • Saeed Bozorg Bigdeli 3
  • Mostafa Mousavi 4
1 PhD student at Tarbiat Modares University
2 Professor Faculty of Tarbiat Modares University
3 Faculty of Tarbiat Modares University
4 Faculty of Tehran University
چکیده [English]

.

- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1386)، داستان داستان­ها (رستم و اسفندیار در شاهنامه)؛ تهران: شرکت سهامی انتشار.
- اولیایی نیا، هلن (1379)،  داستان کوتاه در آیینه­ی نقد؛ تهران: فردا.
- بابک، حسن (1353)، مجموعه سخنرانی­های سومین دوره­ی جلسات درباره­ی شاهنامه­ی فردوسی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
- پک، جان (1366)، شیوه­ی تحلیل رمان؛ ترجمه احمد صدارتی، تهران: مرکز.
- حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی؛ ج2، تهران: ناهید.
- حنیف، محمد (1384)، قابلیت­های نمایشی شاهنامه؛ تهران: سروش و مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه­ای.
- حنیف، محمد (1380)، «مقایسه جنبه­های دراماتیک داستان­های پهلوانی شاهنامه»؛  ادبیات داستانی، شماره54.
- حیاتی، زهرا (1392)، «بررسی دلالت­های ضمنی گفت­وگو در داستان رستم و اسفندیار از دیدگاه علم معانی»؛ کهن­نامه ادب پارسی، دوره 4، شماره 2.
- داد، سیما (1390)، فرهنگ اصطلاحات ادبی؛ چاپ پنجم، تهران: انتشارات مروارید.
- زارعی، فخری (1396)، «بررسی تطبیقی عنصر داستانی کشمکش و مکانیسم­های دفاعی فروید در داستان فرود شاهنامه»؛ کاظم موسوی، غلامحسین مددی، فنون ادبی، سال نهم، شماره4.
- ستوده، غلامرضا (1369)، «نمیرم از این پس که من زنده­ام»، در: مجموعه مقالات کنگره­ی جهانی بزرگداشت فردوسی؛ دانشگاه تهران.
- فردوسی، ابوالقاسم (1388)، شاهنامه؛ به کوشش سعید حمیدیان، ج6، تهران: قطره.
- محبتی، مهدی (1381)، پهلوان در بن بست؛ تهران: سخن.
- مسکوب، شاهرخ (1342)، مقدمه­ای بر رستم و اسفندیار؛ تهران: امیرکبیر.
- میرصادقی، جمال (1380)، عناصرداستان، تهران: سخن.
- قادری، نصرالله (1380)، آناتومی ساختار درام؛ چاپ اول، کتاب نیستان.
-لاج، دیوید (1394)، هنر داستان نویسی؛ ترجمه رضا رضایی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
- یغمایی، حبیب (1349)، فردوسی و شاهنامه­ی او؛ تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.