کارآگهان و کارآگهی در شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

چکیده

اشخاص و مناصب در شاهنامه گوناگون‌اند، از جمله کسانی که در شاهنامه حضوری فعال دارند، کارآگهان هستند که به کارآگهی می‌پردازند و منظور از کارآگهی، جاسوسی، کسب خبر و اطلاع‌رسانی است. در این پژوهش ویژگی‌های شخصیتی، وظایف، انگیزه‌ها، و شگردهای کارآگهی این افراد بررسی می‌‌شود. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که این گروه در ویژگی‌های فنی و عناصر داستانی شاهنامه نقش دارند. از لحاظ شخصیتی مورد ستایش فردوسی قرار گرفته‌اند و با صفاتی چون خردمند، کاردان و بیدار از آن‌ها یاد می‌شود. مهم‌ترین وظایف آن‌ها آگهی از وضعیت سپاه دشمن، شمارش آن‌ها و تحت نظر گرفتن افراد موردنظر شاه است و بعد از شاه فقط به سپهبد گزارش می‌داده‌اند. کارآگهان برای کامیابی در مأموریت‌ها از شگردهای گوناگون مانند تغییر چهره، پنهان نمودن نام و هویت، پوشیدن لباس دشمن و... استفاده می‌کردند. کسب شهرت و افتخار، گرفتن پاداش، نشان دادن قدرت و لیاقت از مهم‌ترین انگیزه‌های کارآگهان در شاهنامه است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Detection and Detective in Firdausi's Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Hossein Sahragard 1
  • Hasan Heidari 2
  • Ali Sabaghi 3
  • Jalil Moshayedi 2
1 Ph. d Candidate in Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran.
2 Full Professor of Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran.
3 Associate Professor of Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran.
چکیده [English]

There are many different examples of characters and positions in Shahnameh. Among active characters in Shahnameh, one can mention detectives that were involved in detective missions, including spying, acquiring news, and informing. In the current study, personal traits, responsibilities, motivations, and detective techniques of these characters were investigated. The findings indicated that detectives played an important role in technical features and narrative components included in Shahnameh. Furthermore, they were praised by Firdausi due to their personal traits when they were commemorated with qualities such as wise, competent, and insightful. Their most important responsibilities were awareness of enemies’ army and their number and watching people wanted by the king. They reported these issues to lieutenant generals in the absence of kings. In order to be successful in their missions, the detectives made use of different tricks such as changing the face, hiding their name and identity, wearing the enemy's formal uniform, etc. Attaining popularity and honor, receiving rewards, and showing power and efficiency are among the most important motivations of the detectives in Shahnameh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Firdausi's Shahnameh
  • Detectives
  • Detection
  • Espionage
  • Getting news and informing
اتابکی، پرویز (1379). واژه‌نامۀ شاهنامه، تهران: فرزان روز.
احمدی، داریوش (1388). هخامنشیان فرمانروایان زمین و دریا، تهران: جوانۀ توس.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1376). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: آثار.
ـــــــــــــــــــــــــ (1381). ایران و جهان از نگاه شاهنامه، تهران: امیرکبیر.
 امام شوشتری، محمدعلی (1350). تاریخ شهریاری درشاهنشاهی ایران، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
انوری، حسن (1390). فرهنگ بزرگ سخن. ج 6، تهران: سخن.
باقری، معصومه (1396)، «نشانه‌های اساطیری گیو در شاهنامه»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال 8، شماره 3، صص 1- 18.
پازوکی، ناصر (1376). «شیوه‌های قلعه‌گیری در شاهنامه»، میراث فرهنگی، شماره ۱۷، صص 28- 33.
پشت‌دار، علی‌محمد و شکردست، فاطمه (1392). «عملیات روانی (= جنگ نرم) در شاهنامه فردوسی با تأکید بر داستان رستم و اسفندیار»، مطالعات داستانی، سال 1، شماره 4، صص 23- 34.
پلات، ریچارد (1389). تاریخچه جاسوسی در جهان، ترجمه امیرحسین و میلاد فرجادنسب، تهران: سبزان.
تجلیل، جلیل (1369). صورتگری فردوسی، نمیرم ازین پس که من زنده ام، مجموعه‌مقالات کنگره جهانی بزرگداشت فردوسی، تهران: دانشگاه تهران.
تفضلی، احمد (1389). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
حمیدیان، سعید (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
خالقی مطلق، جلال (1388). گل رنج‌های کهن (برگزیدۀ مقالات دربارۀ شاهنامۀ فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران: ثالث.
دقیقی توسی (1373). دیوان، به اهتمام محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
دهخدا، علی اکبر (1372). لغت‌نامۀ دهخدا، ج 9 و 12، تهران: دانشگاه تهران.
رستگار فسایی، منصور (1378). نام‌های شاهنامه، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زرقانی، ابراهیم (1387). «رخش و ویژگی‌های او در شاهنامه فردوسی»، ادبیات فارسی، سال 5، شماره 19، صص 162- 182.
ساکت، سلمان و یاحقی، محمدجعفر (1389). «آرایش سپاه و فنون رزمی در دوره ساسانی و بازتاب آن در شاهنامه فردوسی»، کاوش‌نامه، سال 11، شماره ۲۰، صص 9- 32.
سرامی، قدمعلی (1388). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
صرفی، محمدرضا (80- 1379). «آزمون‌آتش»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، شماره ۸ و ۹ (پیاپی ۷)، صص 31- 57.
صفا، ذبیح‌الله (1390). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: فردوس.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، 8 ج، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
کزازی، میرجلال‌الدین (1392). نامۀ باستان، ج 1، تهران: سمت.
لیزور، جیمس (1344). جاسوسان در تهران، ترجمه حسام الدین امامی، تهران: گلچین.
محجوب، محمدجعفر (1370). فردوسی و شاهنامه (مجموعه سی و شش گفتار)، به کوشش علی دهباشی، تهران: مدبر.
مسعودی، ابوالحسن (1381). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مشتاق‌مهر، رحمان و برزی، اصغر (1389)، «نامجویی در شاهنامه»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال 1، شماره 1، صص 111- 126.
معین، محمد (1388). فرهنگ فارسی، ج 3، تهران: امیرکبیر.
ملا احمد، میرزا (1382). «جنگ و صلح در شاهنامه فردوسی»، نامه پارسی، سال 8، شماره 1، صص 43- 86.
نوشین، عبدالحسین (1386). واژه‌نامک (فرهنگ واژه‌های دشوار شاهنامه)، تهران: معین.