تصحیح و توضیح چند اصطلاح حوزۀ اطعمه در کلّیات بسحاق شیرازی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه تصحیح متون، تهران، ایران

چکیده

شیخ جمال‌الدّین (فخرالدّین) بسحاق اطعمۀ شیرازی، از شاعران و نویسندگان نقیضه‌سرای قرن هشتم و نهم هجری و عصر تیموری است. او نقضیه‏های بسیاری را با توجّه به آثار مشهور شاعران و نویسندگان فارسی نوشته است که در نوع خود کم‏نظیرست. محور سخن بسحاق، "اطعمه" و توصیف آنهاست. کلّیّات بسحاق که شامل متونی منظوم و منثورست، امروز برای آگاهی از اصطلاحات خاص اطعمه، از منابع دست‌اوّل محقّقان است. از این رو، توضیح برخی از اصطلاحات دشوار در این متن و یافتن صورت صحیح آنها، از ضروریّات کار مصحّح و پژوهشگر این حوزه است که بی دانستن و تشخیص آنها، نمی‌توان به تصحیحی منقّح دست یافت. گفتنی است که این اصطلاحات به کار فرهنگ‌نویسان هم می‌آید. کلّیّات بسحاق را نخستین بار میرزاحبیب اصفهانی در سال 1302ق منتشر کرد و بیشترینۀ ارجاع‌های فرهنگ‎نویسان به همین چاپ است. اخیراً مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را با مقدّمه و فهرست‏هایی به کوشش منصور رستگارفسایی منتشر کرده است. در این چاپ بسیاری از کلمه‌های حوزۀ اطعمه، بی هیچ توضیحی رها شده یا به‎خطا معنی شده‌اند. در این مقاله، با توجّه به اطّلاعات درون‌متنی کلّیّات بسحاق و نیز دیگر منابع جنبی، به تصحیح و توضیح برخی از این اصطلاحات می‌پردازیم. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Correction and Explanation of Some Terms in the Field of Food in the Boshāq's Dīvān

نویسنده [English]

  • Shohre Marefat
Assistant Professor of the Academy of Persian Language and Literature, Department of Critical Criticism, Tehran, Iran
چکیده [English]

Boshāq is one of the Parody poets and writers of the 8th and 9th centuries A.H. and the Timurid era. He has made Parody for many verses of Persian poets that are unique in their kind. Boshāq's Dīvān are a collection of verse and prose and its axis is to define and describe different types of food. This book is one of the first hand sources for researchers to know the specific terms in this field. Explaining some difficult terms in this text and finding their correct form is one of the necessities of corrective work and research in this field, without knowing and recognizing them, a corrective correction can not be obtained. It should be noted that these terms are used by lexicographers. Boshāq's Dīvān published for the first time in Istanbul by Mirzā Habib Esfahāni in 1302 A.H., and are the most references by lexicographers to this edition. Recently, the Written Heritage Research Center has published it with introductions and index by Dr. Mansour Rastegār-fasāei, and due to the large number of interested people, it has reached its third edition. In this edition, many words in the field of food have been omitted without explanation or misinterpreted. In this article, we will correct and explain some of these terms, considering the in-text information of Boshāq's generalities and other ancillary sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Correction Criticism
  • Specialized Dictionary
  • Boshāq's Dīvān

مراجع

- ابن أبی الحدید (1965). شرح نهج‎البلاغة. بتحقیق: محمّد أبوالفضل إبراهیم، دار إحیاء الکتب العربیة.
- ابن الاخوة، محمّد بن محمّد بن أحمد (1976). معالم القربة فی أحکام الحِسبة. تحقیق: محمّد محمود شعبان / صدیق أحمد عیسی المطیعی، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- ابن بیطار، عبداللّه بن أحمد (1412). الجامع لمفردات الأدویة و الأغذیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن عبد ربّه، أحمد بن محمّد (بی‎تا). العقد الفرید. تحقیق: عبدالمجید التّرحینی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن العدیم (1986). الوصلة إلی الحبیب فی وصف الطّیّبات و الطّیب. تحقیق: سلیمی محجوب / دریّة الخطیب، حلب: معهد التّراث العلمی العربیّ.
- ابن النّدیم (بی‌تا). الفهرست. بیروت: دار المعرفة.
- أبو سهل مسیحی، عیسی بن یحیی (1384). المأة فی الطّب. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
- أبو عوّانة، یعقوب بن اسحاق (1429). مسند أبی عوّانة. تحقیق: أیمن بن عارف الدّمشقی، بیروت: دار المعرفة.
- ادیب طوسی، محمّدامین (1350). «مکتوب چهارم». ارمغان، ش11و12، صص 752-757.
- الاصبهانی، حمزة بن حسن (2007). الدّرّة الفاخرة فی الأمثال السّائرة. حقّقه وقدّم له ووضع حواشیه وفهارسه: عبدالمجید قطامش، قاهره: دارالمعارف.
- اعلم، هوشنگ (1386). «بسحاق اطعمه». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد دوم، صص 16-20.
- باورچی، محمّدعلی و نوراللّه آشپز (1389). آشپزی دورۀ صفوی: کارنامه و مادة الحیوة. به‌کوشش ایرج افشار، تهران: سروش.
- بهروزی، علینقی (1348). واژه‌ها و مثلهای شیرازی و کازرونی. انتشارات ادارۀ کلّ فرهنگ و هنر فارس.
- تأثیر تبریزی، محسن (1373). دیوان محسن تأثیر تبریزی. تصحیح: امین‏پاشا اجلالی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- تاریخ برمکیان (1385). تصحیح و تألیف: سیّد صادق سجّادی، تهران: بنیاد موقوفات افشار. 
- تتوی؛ قزوینی (1382). تاریخ اَلفی (تاریخ هزارسالۀ اسلام). مصحّح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- ثعالبی، أبومنصور عبدالملک (1414). فقه اللّغة. تحقیق: جمال طلبة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جلیلیان، عبّاس (1385). فرهنگ باشوور (کردی – کردی - فارسی)، پرسمان.
- جوینی، محمّد (1385). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح: محمّد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.
- حسن‎دوست، محمّدحسن (1393). فرهنگ ریشه‎شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- حلاّج شیرازی، ابواسحاق (1302). دیوان اطعمه. به تصحیح میرزاحبیب اصفهانی، استانبول: چاپخانۀ ابوالضّیا.
- حلاّج شیرازی، ابواسحاق (1360). دیوان مولانا بسحق حلاّج شیرازی مشهور به شیخ اطعمه. شیراز: کتابفروشی معرفت شیراز.
- حلاّج شیرازی، ابواسحاق (1393). وصف طعام، دیوان اطعمه‎ی مولانا ابواسحاق حلاّج شیرازی بر اساس نسخۀ تصحیح‎شدۀ میرزا حبیب اصفهانی. ویرایش متن: محسن آزرم، تهران: چشمه.
- حلاّج شیرازی، ابواسحاق (1397).کلّیات بسحق اطعمۀ‌شیرازی. تصحیح: منصور رستگارفسایی، تهران: میراث مکتوب. چاپ سوم.
- خواجو کرمانی (1369). دیوان خواجو کرمانی. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات پاژنگ.
- دبیرسیاقی، محمّد (1346). «احمد اطعمه». یغما، ش229، صص 248-251.
- دیباج الأسماء (1397). تصحیح: علی‌اصغر اسکندری، تهران: کتابخانۀ مجلس.
- الرّازی، أبو بکر محمّد بن زکریا (1987). المنصوری فی الطّبّ. شرح و تحقیق و تعلیق: حازم البکری الصّدّیقی، الکویت: المنظّمة العربیّة للتربیة و الثّقافة و العلوم.
- الرّاغب الإصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمّد (1420). محاضرات الأدبا ومحاورات الشّعراء والبلغاء. حقّقه وضبط نصوصه و علّق حواشیه: عمر الطّباع، بیروت: دار الأرقم بن أبی الأرقم. 
- زرّین‌کوب، عبدالحسین (1379). از چیزهای دیگر (مجموعۀ نقد، یادداشت، بررسی و نمایشواره). تهران: سخن.
- سرکاراتی، بهمن (1369). «"شیرین‌سخن" پیشینۀ هند و اروپایی یک اصطلاح شاعرانه». نشریۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 135 و 136. صص 48-63. 
- فرّخی، یزدان / محمّدی، مرتضی (1395). «پژوهشی دربارۀ کاربرد مواد خوراکی در رساله‌های بر جای ماندۀ آشپزی از روزگار صفویه (مطالعۀ موردی کارنامه و مادة الحیاة)». پژوهش‌نامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، ش1، صص 89-110.
- الکرمینی، علی بن محمّد (1985). تکملة الأصناف. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
- کیانی، محمّد یوسف (1366). «معرّفی یک نسخۀ خطّی موزۀ بریتانیا: کاروانسراهای میدان نقش جهان و بازار اصفهان». اثر، ش 21، صص 144-151.
- المقریزی، تقی‎الدّین أحمد بن علی (1420). إمتاع الأسماع بما للنّبیّص من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع. تحقیق و تعلیق: محمّد عبدالحمید النّمیسی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- میرخواند، محمّد (1270). روضة الصّفا. بی‌جا: بی‎نا.
- میرزایف، عبدالغنی (1971). ابواسحاق و فعّالیت‎های ادبی او. دوشنبه: انیستیتو شرق‎شناسی  
- نرشخی، ابوبکر محمّد بن جعفر (1363). تاریخ بخارا. ترجمۀ ابونصر احمد بن محمّد بن نصر القباوی، تلخیص: محمّد بن زفر بن عمر. تصحیح و تحشیۀ سیّد محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: توس.
- نظام قاری، محمود بن امیر احمد (1391). کلّیات نظام قاری. تهران: مجلس و سفیر اردهال
- نظامی (1378). اقبالنامه. تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
- نوراللّه (1332). رسالة مادة الحیوة. با مقدّمۀ ایرج افشار. فرهنگ ایران‏زمین، ش1. صص 205-270.
- هروی، صوفی‌محمّد (1386). دفتر اشعار صوفی. به‏کوششِ ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار