نقد و بررسی کتاب جامع‌الصّنایع‌‌والاوزان اثر سیف جام هروی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

جامع‌الصّنایع‌والاوزان از مهم‌ترین و کهن‌ترین آثار بلاغی است که در سدۀ هشتم در شبه‌قارۀ هند نگاشته شده است. مؤلّف این متن، سیف جام هروی است که در دربار تغلقیان و شخص فیروزشاه و پسر او فتح‌خان می‌زیسته است. جامع‌الصّنایع در سال 1399 در سلسله انتشارات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن به چاپ رسید. متن کتاب با وجود داشتن نسخ مضبوط، دارای خطاها و ناهمواری‌های فراوانی است که در این مقاله ذیل دو عنوان کلّی «نقد و بررسی بخش تصحیح متن» و «نقد و بررسی بخش تحقیقی متن» مورد بررسی قرار گرفته است. از خلال این بررسی روشن می‌شود که این متن علاوه بر دارابودن خطاهای صوری و ویرایشی فراوان، به علّت روش ناصحیح تحقیق، استفادۀ نادرست و ناکافی از منابع در دسترس، عدم وحدت رویه و نیز روش غیرعلمی در تصحیح متن، دارای لغزش‌های فراوانی است که نیاز به یک بازنگری کلّی و دقیق را در آن ایجاب می‌کند. همچنین در این مقاله نشان داده شده است که برخی از ضبط‌های ناصحیح موجود در نسخۀ اساس جامع‌الصّنایع، با استفاده از منابع جانبی به‌ویژه مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف، قابل اصلاح بوده که مصحّح از آن غفلت کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism and review of printed book Jame 'as-Sanaye val-Awzan by Seif-e-Jam-e-Heravi

نویسنده [English]

  • Omid Shahmoradi
PhD graduate of Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letterse and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

Jame 'as-Sanaye val-Awzan is one of the most important and ancient rhetorical works written in the eighth century AH in the Indian subcontinent. The author of this text is Seif-e-Jam-e-Heravi, who lived in the court of the Tughluqs and the person of Firuz Shah and his son Fath Khan. Jame 'as-Sanaye was published in 1399 in the series of publications of Dr. Mahmoud Afshar in collaboration with Sokhan Publications. The text of the book, despite having valid manuscripts, has many errors and incorrect records that in this work, under the two general headings of "Review of the text correction section" and "Review of the research section of the text" has been examined. Through this study, it becomes clear that this text, in addition to having many formal and editorial errors, due to incorrect research method, incorrect and insufficient use of available resources and lack of unity of procedure and incorrect method in correcting the text, has many errors which requires a general and thorough review. It is also shown in this work that some of the incorrect records in the basic manuscript can be corrected by using additional sources, especially the Majmue-ye-Lataef -va- Safine-ye-Zaraef, which the corrector has neglected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Correction
  • Criticism of Correction
  • Error in Edition
  • Seif-e-Jam-e-Heravi
  • Jame 'as-Sanaye val-Awzan
امیرخسرو، خسرو بن محمود (1876 .م)، اعجاز خسروی، لکهنو: مطبع منشی نول­کشور.
امیرخسرو، خسرو بن محمود (1975 .م)، دیباچۀ دیوان غرّة­الکمال، به کوشش سید وزیرالحسن عابدی، لاهور: نیشنل کمیتی برای سات سو ساله تقریبات امیرخسرو.
امین‌احمد رازی (1389)، تذکرۀ هفت اقلیم، به‌تصحیح سیّد محمّدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.
اوحدی بلیانی، تقی­الدّین محمّد بن محمّد (1389)، عرفات­العاشقین و عرصات­العارفین، به‌تصحیح ذبیح­الله صاحبکاری، آمنه فخراحمد، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
بداؤنی، عبدالقادر بن ملوکشاه (1380)، منتخب­التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب؛ به کوشش توفیق هـ. سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
دهخدا، علی­اکبر (1377)، لغتنامۀ دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّد جعفر شهیدی، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رادویانی، محمّد بن عمر (1380)، ترجمان­البلاغه، به اهتمام و تصحیح و حواشی و توضیحات احمد آتش؛ همراه ترجمه و مقدّمه و توضیحات به کوشش توفیق سبحانی، اسماعیل حاکمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1362)، کلّیات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
سیف جام هروی (تالیف  804 ق)، مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف، لندن: کتابخانۀ بریتانیا، شمارۀ Or. 4110 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت نامعلوم.
سیف جام هروی (تألیف 778 ق الف)، جامع‌الصّنایع­والاوزان، تهران: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شمارۀ 8453  [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت نامعلوم.
سیف جام هروی (تألیف 778 ق ب)، جامع‌الصّنایع‌والاوزان، تهران: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شمارۀ 3728 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت احتمالاً سدۀ یازدهم.
سیف جام هروی (1399)، جامع‌الصّنایع‌والاوزان، تصحیح زینب صادقی‌نژاد، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
شاه­مرادی، امید؛ یاحقّی، محمّدجعفر؛ نوشاهی، عارف (1398)، «نقد و بررسی مباحث بلاغی در مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف»، فنون ادبی. سال یازدهم، شمارۀ 3 (پیاپی 28)، پاییز 1398، صص 69-82.
شمس قیس، محمّد بن قیس (1388)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به‌تصحیح محمّد بن عبدالوهاب قزوینی، و تصحیح مجدّد مدرّس رضوی، و تصحیح مجدّد سیروس شمیسا، تهران: علم.
صبا، محمّد مظفر حسین (1343)، تذکرۀ روز روشن، به‌تصحیح محمّدحسین رکن‌زادۀ آدمیّت، تهران: انتشارات کتابخانۀ رازی.
عبدالحیّ الحسنی (1987 م.)، نزهة‌الخواطر و بهجة‌المسامع و النواظر، طبع تحت مراقبة سیّدة مهرالنّساء، حیدرآباد دکن: مطبعة مجلس، دایرة‌المعارف العثمانیة.
عفیف، شمس سراج (1385)، تاریخ فیروزشاهی، به تصحیح ولایت حسین، تهران: اساطیر.
فتوحی، محمود (1385)، نقد ادبی در سبک هندی، ویراست دوم، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1393)، آیین نگارشی مقالۀ پژوهشی، ویراست 3، تهران: سخن.
فریامنش، مسعود (1398)، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج5، ذیل مدخل «شمس دبیر»، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
مایل هروی، نجیب (1369)، نقد و تصحیح متون (مراحل نسخه‌شناسی و شیوه‌های تصحیح نسخه‌های خطّی فارسی)، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مجد همگر، مجدالدّین بن احمد (1375)، دیوان مجد همگر، تصحیح و کوشش احمد کرمی، تهران: انتشارات ما.
محدّث دهلوی، عبدالحق (1383)، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار، به‌تصحیح علیم اشرف‌خان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نصیرالدّین طوسی، محمّدبن‌محمّد (1389)، معیارالاشعار، تصحیح محمّد فشارکی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
نظام‌الدّین اولیا، محمّد بن علی (1390)، فواید الفؤاد: ملفوظات حضرت خواجه نظام‌الدّین اولیاء، گردآورنده: امیرحسن علاء سجزی، به‌تصحیح توفیق هـ، سبحانی، تهران: مؤسسۀ انتشارات عرفان.
نظامی گنجوی، الیاس­بن­یوسف (1390)، خسرو و شیرین، با حواشی و تصحیح حسن وحیددستگردی؛ به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نوشاهی، عارف (1381)، «جامع‌الصّنایع‌والاوزان از مآخذ کهن فارسی در علوم بلاغی و سبک­شناسی شعر»، معارف، فروردین – تیر، شمارۀ 55، صص 36 – 49.
نوشاهی، عارف (1379)، «فصل موسیقی مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف». معارف، شمارۀ 50، صص 135-140.
هندوشاه استرآبادی، محمّدقاسم (1387)، تاریخ فرشته، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات: محمّدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.