کیهان باوری و اشاراتی به فرهنگ عامه و احکام کیفریِ ایران باستان در شاهنامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

حماسۀ ملّی ایران در برگیرندۀ باورها و سنّت­های دینی و اجتماعی روزگاران کهن‎تری است که بستر وقوعِ حوادثِ داستانیِ آن بوده و به طورِ استطرادی در ضمنِ بیانِ داستان‎ها مطرح شده است. از جمله اعتقاد به تأثیرِ ستارگان و صور فلکی در ظهورِ رویدادها که به نوعی دنیای مادی را به عالم ماوراءالطبیعه پیوند می­دهد. همچنین توسّل به نیروهای فراطبیعی نظیر سحر و جادو راهی بود تا آدمی به کمکِ آن بر عجز خویش در برابر مقدرّات فایق آید. برخی از شعایر و مناسک آیینی مزدیسنا در این اثر جلوه­گر شده است که جزوی از فرهنگ و معتقداتِ عامه آن روزگار به شمار می­آید. احکامِ کیفری و شیوه‎های رایج مجازات­ها در آن دوران، مقوله دیگری است که به عنوان رفتاری اجتماعی با این اثر ادبی و حماسی پیوند خورده است. در این مقاله که به شیوه کتابخانه­ای فراهم آمده، موضوعات مطرح شده در حدّ امکان مورد بحث قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cosmology and Notes on Popular Culture and Criminal Rules of Ancient Iran in Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Fariba Azimzadeh Javadi 1
  • Rahman Moshtaghmehr 2
  • Hosein Sedghi 3
1 PhD student in Persian language and literature, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran.
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The national epic of Iran includes the religious and social beliefs and traditions of older times, which are the context of the occurrence of its narrative events and have been extensively presented while telling stories. Including the belief in the influence of stars and constellations on the emergence of events that somehow connect the material world to the supernatural world. Also, resorting to supernatural forces such as magic was a way for a person to overcome his helplessness against destinies. Some of Mazdayasna's rituals and rituals are reflected in this work, which is part of the popular culture and beliefs of that time. Criminal sentences and common methods of punishment at that time is another category that is linked to this literary and epic work as social behavior. In this article, which is provided in a library style, the issues raised are discussed as much as possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Popular Culture
  • Cosmology
  • Magic
  • Mazdayasna Religion (Zoroastrianism)
  • Criminal Sentences
ابن بلخی. (1385). فارسنامه، تصحیح و تحشیه گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
الیاده، میرچا. (1393). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمه بهمن سرکاراتی، چاپ چهارم، تهران: طهوری.
الیاده، میرچا. (1392). آیین­ها و نمادهای تشرّف، ترجمه مانی صالحی علامه، چاپ اوّل، تهران: نیلوفر.
الیاده، میرچا. (1394). اساطیر، مناسک، نمادها، ترجمه نازنین مدنی، شیراز: نوید شیراز.
امیر معزّی (1389). دیوان، تصحیح و تحشیه عبّاس اقبال آشتیانی، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
انجوی شیرازی، میرجمال­الدّین حسین.(1351).  فرهنگ جهانگیری، مشهد: دانشگاه مشهد.
اوشیدری، جهانگیر. (1394). دانشنامه مزدیسنا، چاپ ششم، تهران: مرکز.
باقری، مهری. (1392). دین‌های ایران باستان، چاپ ششم، تهران: قطره.
باقری، مهری. (1395الف). اسفندیارنامه، چاپ دوّم، تهران: طهوری.
باقری، مهری. (1395ب). تاریخ زبان فارسی، چاپ بیست و یکم، تهران: قطره.
باقری، مهری. (1380). واج شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران: قطره.
بلعمی، ابوعلی محمّد بن محمّد. (1341). تاریخ بلعمی، تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّد پروین گنابادی، تهران: انتشارات اداره کل نگارش نظارت فرهنگ.
بنونیست، امیل. (1393). دین ایرانی برپایه متون معتبر یونانی، ترجمه بهمن سرکاراتی، چاپ چهارم، تهران: قطره.
بویس، مری. (1393). تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی­زاده، چاپ اوّل، تهران: گستره.
بویس، مری. (1395). زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، چاپ چهاردهم، تهران: ققنوس.
بویس، مری. (1397). کانون دین زرتشتی در ایران، چاپ اوّل، تهران: توس.
جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر. (1386). تاج (آیین کشورداری در ایران و اسلام)، ترجمه حبیب الله نوبخت، چاپ اول، تهران: آشیانه کتاب.
جاماسب. جی. (1371). متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.                                          
خلف تبریزی، محمّدحسین. (1362). برهان قاطع، به اهتمام محمّد معین، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
خلیلی، مهیار. (1395). تاریخ شکنجه، چاپ سوّم، تهران: قصیده­سرا.
رجبی، پرویز. (1382). هزاره­های گمشده، جلد پنجم، چاپ اوّل، تهران: توس.
رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضی، هاشم. (1381 الف). آیین مهر، تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب، جلد اوّل، چاپ اوّل، تهران: بهجت.
رضی، هاشم. (1381ب). دانشنامه ایران باستان، چاپ اوّل، تهران: سخن.
رودکی سمرقندی. (1336). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، به کوشش سعید نفیسی، چاپ سوّم، تهران: امیرکبیر.
زنر، آر.سی(1392). زروان یا معمّای زرتشتی­گری، ترجمه تیمور قادری، چاپ سوّم، تهران: امیرکبیر.
سرکاراتی، بهمن. (1393). سایه‌های شکارشده (بنیاد اساطیری حماسه ملّی ایران)، چاپ سوّم، تهران: طهوری.
سیپک، ییری. (1393). ادبیات فولکلور ایران، ترجمه محمّد اخگری، چاپ چهارم، تهران: سروش.
شایست ناشایست. (1369). ترجمه کتایون مزداپور، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، چاپ سوّم، تهران: جیحون.
صفا، ذبیح الله. (1384). حماسه­سرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
طوسی، محمّد بن محمود بن احمد. (1391). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
طوسی، خواجه نظام­الملک.(1398). سیرالملوک یا سیاست­نامه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ اوّل، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایران، چاپ دوّم، تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی­مطلق، چاپ اوّل، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی. (1385). بندهش، ترجمه مهرداد بهار، چاپ سوّم، تهران: توس.
فضولی بیات. (1391). درآمدی بر اسطوره­شناسی (اسطوره­شناسی ترکان)، ترجمه کاظم عبّاسی، چاپ دوّم، تبریز: یاران.
قلی­زاده، خسرو. (1392). فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی، چاپ سوّم، تهران: کتاب پارسه.
قمی، ابونصر حسن بن علی. (1375). ترجمه المدخل الی علم احکام النّجوم، از مترجمی ناشناخته، تصحیح و تحقیق جلیل اخوان زنجانی، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی ـ میراث مکتوب.
کاتب خوارزمی، ابو عبدالله محمد بن یوسف. (1389). مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
کریستین سن، آرتور. (1314). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، چاپ اوّل، تهران: ابن سینا.
گردیزی، ابوسعید عبدالحیّ بن الضحاک. (1363). زین الاخبار، تصحیح و تحشیه عبدالحیّ حبیبی، چاپ اوّل، تهران: دنیای کتاب.
گریمال، پیر. (1391). فرهنگ اساطیر ایران و رم، ترجمه احمد بهمنش، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
گزیده­های زادسپرم. (1366). ترجمه محمّدتقی راشد محصّل، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گیرشمن، ر. (1349). ایران از آغازتا اسلام، ترجمه محمّد معین، چاپ سوّم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لغتنامه دهخدا.
مسعودی، علی­بن حسین. (1390). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.
مصاحب، غلامحسین. (1380). دایره­المعارف فارسی، چاپ دوّم، تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی وابسته به مؤسّسه امیرکبیر.
معین، محمّد. (1388). فرهنگ معین،  چاپ بیست وششم، تهران: امیرکبیر.
معین، محمّد. (1394). مزدیسنا و ادب پارسی، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.
مولتون، جیمز هوپ. (1388). گنجینه مغان، ترجمه تیمور قادری، چاپ اوّل، تهران: مهتاب.
مینوی خرد. (1380).  ترجمه احمد تفضّلی، چاپ سوّم، تهران: توس.
نامور مطلق، بهمن. (1387). اسطوره­متن، هویّت­ساز، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
نامۀ تنسر به گشنسپ. (1389). تصحیح مجتبی مینوی و اسماعیل رضوانی، چاپ اوّل، تهران: دنیای کتاب.
نلینو، کرلو الفونسو. (1349). تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تبریز: بهمن.