نسوی و اعتبار روایت‌های وی (ارزیابی جلوه‌های راوی کم‌اعتبار در برخی از روایت‌های نسوی از زندگی جلال‌الدین خوارزمشاه)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی (گرایش نظریه و نقد ادبی)، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس تهران. ، تهران، ایران

چکیده

کتاب سیرت جلال‌الدین مینکبرنی، در زمرۀ بااهمیت‏ترین و معتبرترین اسناد تاریخی دورۀ خوارزمشاهیان و مغولان است که شهاب‌الدین نسوی آن را با هدف صرف نگارش تاریخِ واقعی نوشته است. در این پژوهش با استناد به رویکرد روایت‌شناسی بلاغی و شاخص‏های نظریۀ «راوی نامعتبر» در آراء روایت‌شناسان بلاغی ازجمله ریمون کنان، جیمز فیلان و مارتین، اعتبار راوی اثر بررسی و صحت برخی از گزارش‏های تاریخی وی با استناد به «بررسی‌های متنی و بینامتنی» ارزیابی شده است. در بررسی‌‏های متنی نشانه‌های بی‌اعتباری و کم‌اعتباری راوی ذیل «ارزیابی اخلاقی وقایع و قضاوت آن‌ها، تناقض میان گفتارها و رفتار راوی، نشانه‌های زبانی و عاطفی، میزان دریافت‏پذیری راوی، و دانش محدود راوی» مشخص و در حوزۀ بینامتنی روایت‌های مورخ با متون تاریخی همدورۀ آن بررسی و «روایت‌های حذف‏شده، مختصر یا اشتباه» راوی تبیین شده‏اند. با تکیه‏بر نتایج پژوهش می‏توان گفت که به‏رغم اهمیت منحصربه‏فرد کتاب در ثبت روایت زندگی جلال‏الدین خوارزمشاه و حماسه‏گون نشان دادن زندگی وی در مواجه با غولان مغول، برخی جهت‌گیری‌های متناقض راوی در ترسیم شخصیت جلال‌الدین خوارزمشاه در طی روایت مخدوش و از اعتبار لازم ساقط است؛ به همین دلیل، مخاطب در مواجهه با جلال‏الدین خوارزمشاه وی را در برخی موارد شخصیتی متزلزل می‏یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Nasawi and The Validity of His Narrations (Evaluation of The Effects of less credible narrator in The Some narratives of Nasawi from the Life of Jalal al-Din Khwarazmshah)

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Khodayar 1
  • Atefe Salarvand 2
  • Maqhsood Ali Sadeghi 3
1 Associate Professor of Persian Language and Literature at Tarbiat Modares University.
2 Master student of Persian language and literature at Tarbiat Modares University.
3 Associate Professor of History at Tarbiat Modares
چکیده [English]

The book of Sirat-e Jalal al-Din Minkoberni is among the most important and reliable historical documents of the Khwarazmshahian and Mongol period, written by Shahab al-Din Nasawi with the aim of writing real history. In this study, citing the approach of Rhetorical narratology and the indicators of the 'Invalid narrator' theory in the opinions of rhetorical narratologists including Rimmon Kenan, James Phelan and Martin, the validity of the effect's narrator and the accuracy of some of his historical reports based on "textual and intertextual studies" have been evaluated. In textual studies, the signs of the narrator's invalidity and lack of credibility are identified as "moral evaluation of events and their judgment, the contradiction between the narrator's words and behavior, Linguistic and emotional cues, narrator acceptability, and the narrator's limited knowledge" and in the intertextual field, the narrations of the historian are examined with the historical texts of the same period and the "narrations deleted, abbreviated or erroneous" of the narrator are explained. Based on the results of the research, it can be said that despite the unique importance of the book in recording the life story of Jalal al-Din Khwarazmshah and the epic depiction of his life in the face of the Mongol demons, some contradictory orientations of the narrator in depicting the character of Jalal al-Din Khwarazmshah during the narration are distorted and invalid. For this reason, the audience is skeptical in the face of Jalal al-Din Khwarazmshah and some cases finds him a shaky personality.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nasawi
  • Sirat-e Jalal al-Din Minkoberni
  • Jalal al-Din Khwarazmshah
  • Unreliable narrator
  • Implied author
ابن‌اثیر، علی‌بن محمد (1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمۀ ابوالقاسم حالت و دیگران، ج26- 27، تهران: علمی.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1342)، جلال‌الدین خوارزمشاه؛ ‌قهرمانان تاریخ ایران، تهران: کیهان.
بوت، وین سی (1389)، از رستاخیز نویسندۀ ضمنی چه حاصل؟؛ نقب‌هایی به جهان داستان، ترجمۀ حسین صافی، تهران: رخدادنو.
بیانی، شیرین (1400)، دین و دولت در ایران عهد مغول، ج1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بیرانوند، ماشاالله (1398)، دلاور خوارزم (جلال الدین خوارزمشاه)، چ1، لرستان: شاپورخواست.
پناهی، احمد (1376)، سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه تندیس دلیری و استقامت، چ2، تهران: ندا.
جکسون، پیتر (1384)، «جلال‌الدین، مغولان و فتح پنجاب و سند به دست خوارزمشاهیان»، ترجمۀ مهری ادریسی، پیک نور، ش5، صص 114_129.
جوزجانی، قاضی منهاج سراج (1342 )، طبقات ناصری، به تصحیح و مقابله و تحشیه و تعلیق عبدالحی قندهاری، ج1، چ2، کابل: پوهنی مطبعه.
ج‍وی‍ن‍ی‌، ع‍طام‍ل‍ک‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (1370)، ت‍اری‍خ‌ ج‍ه‍ان‍گ‍ش‍ای جوینی، ب‍ه‌س‍ع‍ی‌ و اه‍ت‍م‍ام‌ و ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍وه‍اب‌ ق‍زوی‍ن‍ی‌، ج2، تهران: هرمس.
حسن‌پور، هیوا؛ محمدحسن حسن‌زاده نیری و آزاده اسلامی (1395)، «راوی غیرقابل اعتماد در داستان «شاه و کنیزک»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، 4. صص 23_ 42.
خانی، نسرین و محمد ایرانی (1399)، «بررسی مقایسه‌ای انواع فرایندهای فعلی به کار رفته در دیباچۀ آثار شهاب‌الدین خرندزی زیدری و عطاملک جوینی، با رویکرد زبان‌شناسی نقشگرای نظام‌مند»، فصلنامۀ علمی کاوش‌نامه، ش 45، صص 97- 122.
خدادادی، فضل‌الله؛ حمید عبداللهیان و شیرین عاشورلو (1393). «بررسی مولفه‌ها و ابعادشناختی «راوی همه چیزدان» در ادبیات داستانی»، ادبیات پارسی معاصر، ش 4، صص 117_ 142.  
خواندمیر، غیاث‏الدین‏بن همام‏الدین حسینی (1380 )، تاریخ حبیب السیر، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی با مقدمه استاد جلال‏الدین همایی، ج2، تهران: خیام.
دبیرسیاقی، محمد (1346)، سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه، چ1، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 
ریمون-کنان، شلومیت (1387)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
صادقی محسن‌آباد، هاشم و علی رحمانی قناویزباف (1396)، «سیر تحول شنودپذیری و اعتبار راوی در داستان‌های کوتاه سیمین دانشور»، ادبیات پارسی معاصر، ش3. صص 153_ 175.  
عباسی، حبیب‌اله و الهه عظیمی یان‌چشمه (1395)، «مغلطۀ تأثیر عاطفی در بازنمایی تاریخ (نگرشی انتقادی بر تاریخ‌نگاری شهاب‌الدین نسوی درسیرت جلال‌الدین و نفثه‌المصدور»، متن پژوهی ادبی، ش67، صص 7- 35.
فرخی، یزدان (1396)، «سرانجام جلال‌الدین خوارزمشاه»، تاریخ و تمدن اسلامی، س 13، ش 25، صص 18_ 33.
لینت‌ولت، ژپ (1390)، رساله‌ای در باب گونه‌شناسی روایت نقطۀ دید، ترجمۀ علی عباسی و نصرت حجازی، تهران: شکرت انتشارات علمی و فرهنگی.
نجمی، ناصر (1370)، قهرمان سند جلال‌الدین خوارزمشاه، چ1، تهران: کلینی.
نسوی، محمدبن احمد (1365)، سیرت جلال‏الدین مینکبرنی، ترجمۀ فارسی از اصل عربی از مترجم مجهول در قرن هفتم هجری به تصحیح و با مقدمه وتعلیقات مجتبی مینوی، چ2، تهران: علمی و فرهنگی.
نسوی، محمدبن احمد (1366)، سیره جلال‌الدین یا تاریخ جلالی، ترجمۀ محمدعلی ناصح، چ 2، تهران: سعدی.
نونینگ، آنسگراف (1389)، بازنگری در مفهوم روایت نامعتبر: تلفیق رویکردی شناختی با رویکردی سخن شناختی؛ نقب‌هایی به جهان داستان، ترجمۀ حسین صافی، تهران: رخدادنو.
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چ3، تهران: امیرکبیر.
هرمن، دیوید؛ منفردیان و ماری لویان (1396)، رویکردهای بلاغی به روایت؛ دانشنامۀ نظریه‌های روایت، گردآورنده و ویراستار محمد راغب، تهران: نیلوفر.
همدانی، رشید‌الدین فضل‏الله ( 1373)، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، ج1، تهران: البرز.
 
Booths, Wayne C, (1983), the Rhetoric of Fiction, Chicago & London: The niversity of Chicago press.
Phelan, James (1996), Narrative as Rhetoric, Columbus: Ohio State University Press.