کهن‌الگوی «نجات مرد به‌وسیلۀ زن» و ردّپای آن در روایات غنایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

یکی از کهن‌الگوهایی که در بسیاری از داستان‌های غنایی وجود دارد، کهن‌الگوی نجات مرد به‌وسیلۀ زن است. چه در روایات عاشقانه‌ای که قهرمان آن‌ها شخصیت مرد است، چه آن‌هایی که قهرمانشان شخصیت زن است، می‌توان نشانه‌هایی از این وضعیت کهن‌الگویی را مشاهده کرد. در این کهن‌الگو شخصیت زن داستان به یاری شخصیت مرد می‌شتابد و او را از مرگ یا درماندگی‌اش نجات می‌دهد. در این پژوهش به بررسی این کهن‌الگو در روایاتِ منظومِ غناییِ «زال و رودابه»، «بیژن و منیژه»، «خیر و دختر چوپان»، «افسانه گفتن سبزپوش بهشتی در پیش بهرام گور»، «یوسف و زلیخا» و «جم و گل» پرداخته شده است و داده‌های آن با رویکرد نقد کهن‌الگویی نقد و بررسی شده‌اند و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی نگارش یافته‌اند. یافته‌های به دست آمده نشان می‌دهد که علاوه بر این که کهن‌الگوی نجات مرد به‌وسیلۀ زن در قصّه‌های کهن وجود دارد، در بسیاری از متون غنایی امروزی نیز وجود دارد و وضعیتی کهن‌الگویی است که برخی از روایات براساس آن شکل گرفته‌اند. عشق در نگاه اوّل، پرهیزه‌شکنی، دیوآسایی، سفر قهرمان و رسیدن به فردیّت، مؤلفه‌های اصلی کهن‌الگوی نجات مرد به‌وسیلۀ زن‌اند که در روایاتِ متأثر از این وضعیت کهن‌الگویی‌ وجود دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Archetype of " the Rescue of Man by Woman" and Its Traces in lyrical narratives

نویسندگان [English]

  • Ghodrat Ghasemipour 1
  • Asad Abshirini 2
  • Reza Jamshidi 3
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
3 PhD student in Persian language and literature, Shahid Chamran University of Ahvaz,, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

One of the archetypes that exists in many lyrical fictions is the archetype of the Rescue of man by woman. Signs of this archetypal state can be seen both in the narratives in which the protagonist is a male character (hero) and in the narrations in which the heroine is the main character. In this archetype, the heroine assists the male character and saves him from death or helplessness. In this study, this archetype is investigated in the lyrical poetic narrations of "Zal and Rudabeh", "Bijan and Manijeh", "Kheyr and the Shepherd's Daughter", "Legend of the heavenly green-dress for Bahram-e- Gour", "Joseph and Zulaikha" and "Jam And Gol" And its data have been critiqued with an archetypal critique approach and written in a descriptive-analytical method. The results obtained show that In addition to the archetype of the Rescue of man by woman in ancient stories, it also exists in many contemporary lyrical texts and some of the narrations is formed on this archetype. love at first sight, violation of taboo, daimonic, The hero's (heroine's) journey and attainment of individuality are the main components of the archetype of the Rescue of man by women which exist in the narrations affected by this archetypal situation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Violation of Taboo
  • Shapeshifting
  • Daimonic
  • Hero's Journey
  • Love at First Sight
  • Individuality
  • Heroine

مراجع

امیرخسرو دهلوی. (1391). هشت بهشت. (به تصحیح ذوالفقاری، ح و ارسطو، پ). تهران: چشمه. (نسخۀ epub).
اهلی شیرازی. م. (1369). دیوان اشعار اهلی شیرازی. (به تصحیح حامدی‌ربانی، ا). تهران: کتابخانع سایی.
ایونس، و. (1375). شناخت اساطیر مصر. (ترجمۀ فرخی، ب). تهران: اساطیر.
باقری، ب. (1392). «زنان فعال و منفعل در داستان‌های منثور عامیانه». دوفصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. 1 (1): 119-142.
بیات، ح. (1389). «محوریت قهرمانان زن در قصّه‌های عامیانه (تحلیل افسانه‌ها به مثابۀ رؤیاهای جمعیِ زنان)». فصلنامۀ نقد ادبی. 3 (11 و12): 87-115.
بیضایی، ب. (1391). «اسطوره‌ها در آثار بهرام بیضایی». در در دانشگاه یو.سی .ال .ای. صدانت. https://3danet.ir/myths/. (بازبینی در 25 شهریور 1399).
جامی. (1337). مثنوی هفت اورنگ. (به تصحیح مدرس گیلانی، آ). تهران: کتاب‌فروشی سعدی.
خیراندیش، م و همکاران. (1396). «تفرد قهرمان زن در افسانۀ سنگ صبور با استناد به الگوی فردیت مورداک». نهمین همایش ملی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. دسترسی در https://civilica.com/doc/829333. (بازبینی در 2 اردیبهشت 1400).
خیراندیش، م و همکاران. (1399). «الگوی تفرد قهرمان زن در افسانه‌های پریان ایرانی (بر اساس چرخۀ روانشناختی مورداک)». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. 8 (34): 1-30.
ستاری، ج. (1368). افسون شهرزاد. تهران: توس.
ستاری، ج. (1374). عشق صوفیانه. تهران: مرکز.
طاهری، ص. (1393). ایزد بانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
فردوسی. (1366). شاهنامه. (تصحیح خالقی مطلق، ج). دفتر یکم. نیویورک: کتابخانۀ پارسی.
فردوسی. (1371). شاهنامه. (تصحیح خالقی مطلق، ج). دفتر سوم. نیویورک: بیناد میراث ایران.
فردوسی. (1384). شاهنامه. (تصحیح خالقی مطلق، ج و امیدسالار، م). دفتر ششم. نیویورک: بیناد میراث ایران.
فروید، ز. (1362). توتم و تابو. (ترجمۀ پورباقر، ای). تهران: آسیا.
کرمی، م و حسام پور، س. (1384). «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه: سمک یار و داراب‌نامه». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 42: 125-136.
لین‌اشمیت. و. (1398). 45 کهن‌الگوی شخصیت. (ترجمۀ راه‌نشین، ا). تهران: ساقی.
مورنو، آ. (1392). یونگ، خدایان و انسان مدرن. (ترجمۀ مهرجویی، د). تهران: مرکز.
می، ر. (1395). عشق و اراده. (ترجمۀ حبیب، سپیده). تهران: دانژه.
نظامی گنجوی. (1390). هفت پیکر. (تصحیح وحید دستگردی، ح). تهران: قطره.
نظامی گنجه‌ای. (1393). خسرو و شیرین. (تصحیح ثروتیان، ب). تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجه‌ای. (1393). شرفنامه. (تصحیح ثروتیان، ب). تهران: امیرکبیر.
Blok, J. (1995). The Early Amazons: Modem and Ancient Perspectives on a Persistent Myth. Leiden: E. J. Brill.
Bolen, J. Sh. (2001). Goddesses in Older Woman: Archetypes in Women Over Fifty. New York: Harper Paperbacks.
Bolen, J. Sh. (2014). Artemis : the indomitable spirit in everywoman. San Francisco: Conari Press.
Bolen, J. Sh. )1984). Goddesses in Everywoman: Powerful Archetypes in Women's Lives. New York: Harper Paperbacks.
Clark, D. G. (2007). C.S. Lewis : a guide to his theology. Malden: Blackwell.
Diamond, S. A. (2013). Anger, Madness, and the Daimonic: The Paradoxical Power of Rage in Violence, Evil and Creativity. New York: State University of New York Press.
Ferber, M. (2007). A Dictionary of Literary Symbols. New York: Cambridge University Press.
Frankel, V. E. (2010). From Girl to Goddess: The Heroine’s Journey through Myth and Legend. London: McFarland & Company.
Gaisser, J. H .(2017). " Cupid and Psyche", in Zajko, V & Hoyle, H. A Handbook to the Reception of Classical Mythology. Malden: Wiley. 337- 351.
Gollnick, J. (1992). Love and the Soul: Psychological Interpretations of the Eros and Psyche Myth. Waterloo: Wilfrid Laurier University.
Jung, C. G. (1975). The structure and dynamics of the psyche. (Hull, R. F.C. Trans). Princeton: Princeton University Press.
Jung, C. G. (1979). Researches into the Phenomenology of the Self. (Hull, R. F.C. Trans). Princeton: Princeton University Press.
Murdock, M. (2013). The heroine’s journey. Boston: Shambhala.
Neumann, E. (2015). The Great Mother: An Analysis of the Archetype. (Manheim, R. Trans). Princeton: Princeton University Press.
Ratner, J. (2017). "Daimonic", in V. Zeigler-Hill, V & Shackelford, T.K. (eds.). Encyclopedia of Personality and Individual Differences. New York: Springer International Publishing. DOI 10.1007/978-3-319-28099-8_1461-1.
Sharma, A. (2011). "Satī, Suttee, and Sāvitrī", in T. Pintchman, T & Sherma, R. Woman and Goddess in Hinduism: Reinterpretations and Re-envisionings. New York: Palgrave Macmillan. 1-18.
Singer, J. (1995). Boundaries of the soul: The practice of Jung’s psychology. Sturminster Newton: Prism Press.
کهن‌نامه ادب پارسی
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 35
پاییز و زمستان
بهمن 1401
صفحه 263-302

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار