درآمدی بر تقسیم کارِ طبقاتی به عنوان نمودی از مفهوم عدالت در شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه پژوهشی مدیریت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

پادشاه در معتقدات ایران باستان همواره دارای جایگاهی ویژه بوده و چنین تصور می‌شده که این مقام از سوی خداوند به وی تفویض شده است. بنابر همین اندیشه، عالم مادی تصویری زمینی از مینو است و همانگونه که خداوند نظم دهندۀ عالم هستی به شمار می‌رود پادشاه نیز به عنوان جانشین خدا بر روی زمین وظیفۀ نظم بخشیدن به گیتی را بر عهده دارد. حکومت بر اساس اشه و برقراری نظم کیهانی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مفاهیم اندیشۀ فلسفی ایران باستان است که بارزترین تجلی‌اش در مفهوم «عدالت» بروز می‌یابد. از جنبه‌های مهم عدالت در این نظام اندیشه‌ای حفظ نظام طبقاتی و عمل کردن افراد هر طبقه بر اساس خویشکاری‌های تعریف شده برای اوست که با هدف اجتناب از بر هم خوردن نظم اجتماع پراهمیت تلقی‌می‌شود. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی نشان داده شد که تناسب بین طبقات اجتماعی که جلوه‌ای از آن در قوای روحانی انسانی نیز ظهور می‌یابد چگونه با مفهوم عدالت پیوند می‌یابد. در این باره اعطای لقب «عادل» به انوشیروان ساسانی که التزام ویژه‌ای به حفظ این نظام طبقاتی داشت محل تأمل خواهد بود. موردکاوی در متن شاهنامه فردوسی انجام گرفته‌ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to Division of Labor in Social Classes as a Representation of Justice in Ferdowsi’s Shahnama

نویسنده [English]

  • Fateme Baratlo
Assistant Professor of Management Research Group, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

Kingship had had a role of great importance in ancient Iranian beliefs and thought to be a position which is appointed by God. Upon such a belief, the world is a worldly picture of the heaven, and as God dominates the whole creation, the king rules the sublunary world, as well. Ruling in accordance with Asha (i.e. truth or right or righteous deed), as well as establishing universal order, is of most influential, pivotal aspects of philosophical thoughts in ancient Iran whose explicit manifestation is in the concept of “justice”. One obvious implication of justice in this system of thoughts is to maintain the social classes as well as aligning duties to individuals based on their classes which is a way of avoiding anarchy. Employing descriptive-analytical method, in this research it is showed that how social classes, that a kind of it expresses in human spiritual faculties, relates to the notion of justice. Having in mind this point, ascribing the title “the Just” (or “dispenser of justice”) to Anushirvan (Khosrow I) who had committed firmly to preserve social classes is a subject to think on. Case study is based on text of Shahnama.

کلیدواژه‌ها [English]

  • justice
  • Division of Labor in Social Classes
  • managing civil affairs
  • Asha
  • Anushirvan (Khosrow I)
  • Ferdowsi’s Shahnama
ـ ابن مسکویه، ابوعلی الرازى احمد بن محمد (۱۳۶۹)، تجارب الأمم، مترجم ابو القاسم امامى، تهران، سروش
ـ ارسطو (۱۳۷۸)، اخلاق نیکوماخوس، مترجم محمدحسن لطفی تبریزی، تهران: طرح نو
ـ افلاطون (۱۳۸۴)، جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ـ امن‌خانی، عیسی و نظام‌اسلامی، زهرا (۱۳۹۲)، «بررسی تطبیقی مفهوم عدالت در شاهنامه (ایران باستان) و آثار افلاطون»، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورۀ ۹، شمارۀ ۳۰، صص ۳۹ تا ۷۰
ـ بویس، مری (۱۳۷۷)، چکیدۀ تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: انتشارات صفی‌علیشاه
ـ بهار، مهرداد (۱۳۷۵)، ادیان آسیایی، تهران: نشر چشمه
ـ جاحظ، ابی‌عثمان عمرو بن بحر (۱۳۴۳)، تاج، ترجمۀ محمدعلی خلیلی، تهران: کتابخانۀ ابن سینا
ـ خنجری، خداداد (۱۳۸۰)، بینش زرتشت، تهران: پژوهنده
ـ دینکرد، کتاب سوم (۱۳۸۱)، مترجمِ فریدون فضیلت، تهران: فرهنگ دهخدا
ـ سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر (۱۳۶۸)، ضحاک ماردوش از شاهنامه، تهران: نشر نو
- شعبانی، رضا (۱۳۷۴)، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، چاپ چهارم، تهران: قومس
ـ فرای، ریچارد نلسون (۱۳۸۰)، میراث باستانی ایران، مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی
ـ فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۴)، شاهنامه، بکوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار، جلد ۱، نیویورک: بنیاد میراث ایران
ـ فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۶)، شاهنامه، بکوشش جلال خالقی مطلق، جلد ۷، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
ـ کاسب، عزیزالله (۱۳۶۸)، منحنی قدرت در تاریخ ایران، تهران: چاپ تابش
ـ کناوت، ولف‌کانگ (۱۳۵۵)، آرمان شهریاری ایران باستان، ترجمۀ سیف الدین نجم‌آبادی، تهران: انتشارات ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر
ـ کریستن‌سن، آرتور (۱۳۱۴)، وضع ملت و دولت در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمه و تحریر مجتبی مینوی، تهران: مطبعۀ مجلس
ـ کریستن‌سن، آرتور (۱۳۸۵)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، ویرایش ۲، ویراستار حسن رضایی باغ‌بیدی، چاپ پنجم، تهران: صدای معاصر
ـ مجتبایی، فتح‌الله (۱۳۵۲)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان
ـ محمدی، محمد (۱۹۶۲)، کتاب التاج فی سیرة انوشروان (کتابی از خسرو انوشروان پادشاه ساسانی در سرگذشت و شرح کارهای خودش)، الدراسات الادبیة، السنة الثالثة، العدد ۴، صص ۳۴۵ تا ۳۷۸
ـ مختاری، محمد (۱۳۷۷)، تمرین مدارا، تهران: نشر ویستار
ـ مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (۱۳۷۴)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ـ مهر، فرهنگ (۱۳۷۴)، دیدی نو از دینی کهن (فلسفۀ زرتشت)، [ویرایش ۲]، تهران: جامی
ـ مینوی خرد (۱۳۵۴)، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
ـ ناس، جان (۱۳۵۴)، تاریخ جامع ادیان، ترجمۀ علی اصغر حکمت، چاپ سوم، تهران: انتشارات فیروز
ـ نامۀ تنسر به گشنسب (۱۳۵۴)، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی
ـ نصرالله منشی، ابوالمعالی [مترجم] (۱۳۸۸)، کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: نشر ثالث 
ـ نیبرگ، هنریک ساموئل (۱۳۸۲)، دین‌های ایران باستان، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان
ـ هینلز، جان (۱۳۶۸)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه