بررسیِ انتقادیِ ترجمۀ کتابِ اطباق‌الذهب به همراهِ معرّفی و ارزیابیِ دست‌نوشتی کهن و نویافته از این ترجمه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشدِ مطالعاتِ ترجمه، دانشگاهِ علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشیارِ مترجمیِ زبانِ انگلیسی، دانشگاهِ علامه طباطبائی، تهران، ایران،

چکیده

شرف‌الدّین شفروه از دانشمندان و نویسندگانِ زبان‌زدِ سدۀ‌ ششمِ هجری است. یکی از آثارِ او کتابی است با نامِ اطباق‌الذهب فی المواعظ و الخطب که آن را به پیروی از سبکِ کتابِ اطواق‌الذهب جاراللّه زمخشری نوشته‌است. ترجمه‌ای فارسی و کهن از این کتاب بر جای مانده که به تصحیحِ عبدالحمید ربیع‌نیا و علی ولی‌منش در سالِ ۱۳۹۱ از سویِ انتشاراتِ کتابخانه، موزه و مرکزِ اسنادِ کتابخانۀ مجلسِ شورایِ اسلامی به چاپ رسیده‌است. هدفِ نوشتۀ حاضر بررسیِ انتقادیِ متنِ این ترجمۀ کهن بود. برایِ رسیدن به این هدف، متنِ چاپی با دست‌نوشتِ اساسِ تصحیح و متنِ عربیِ این کتاب سنجیده شد. در این سنجش، آشکار شد که متنِ چاپی نادرستی‌ها و کاستی‌ها، افتادگی‌ها و افزودگی‌هایی (از مصحّحان) دارد و کوشش شد تا این لغزش‌ها برطرف شود. همۀ افتادگی‌ها و افزودگی‌ها نیز شناسایی،‌گردآوردی و نشان داده شد. هدفِ دیگرِ این نوشته معرّفیِ دست‌نویسی کهن از این ترجمه بود. افزون بر معرّفی، متنِ این دست‌نوشت با متنِ چاپی سنجیده و امتیازهایِ آن یاد کرده ‌شد. بهره‌گیری از این نسخۀ کهن و ارزش‌مند برایِ دست‌یابی به متنی تن‌درست و پاکیزه، کامل و کم‌غلط در تصحیح‌هایِ بعدی بایسته می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Translation of Aṭbāgh al-Dhahab With Introducing a Newly-discovered Old Translation of it and Comparing it With the Edited Text

نویسندگان [English]

  • Milad Bigdeloo 1
  • Hussein Mollanazar 2
1 MA of Translation Studies, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of English Language Translation, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Sharaf al-Din Shafrava was a well-known scholar and writer of the 6th century AH/12th century CE. One of his works is entitled Atbāgh al-Dhahab fi mavāʿizׅ va al-Khoṭab, in which Shafrava imitated Zamakhshari's style in Aṭvāgh al-Dhahab. There exists an ancient Persian translation of this book edited critically by Rabiʿ-Niyā and Valimanish and published by Library, Museum and Document Center of Iran Parliament in 1391SH/2012CE. The present article aimed at analysing this translation critically. To achieve this aim, the printed text (1389SH/2010 & 1391SH/2012) was compared with the base manuscript of the edition and also with the Arabic original (1309AH/1891CE & 1329AH/1911CE). The comparisons showed that the edited text suffered from several errors, omissions and additions (by the editors), and attempt was made to correct such errors and detect all the instances of omission and addition. The second aim was introducing an ancient and newly-discovered manuscript of this translation and comparing the text of which with the edited text. The findings  showed that this manuscript has more equivalents of Persian origin, and is, in some passages, different from the previous ones. Due to the mentioned deficiencies and shortcomings and discovery of the said manuscript, re-editing the text seems necessary.
Keywords: Sharaf al-Din Shafrava, Translation of Aṭbāgh al-Dhahab, Ancient Translations, Persian Translation.
 
Sharaf al-Din Shafrava is a Ḥanafi scholar and poet of the 6th century AH from Shafrava family. He composed many pieces of poetry, eight thousand verses of which have survived to date. The forms taken used by him are as various as Qasida, Molammaʿ (poems composed in two languages), Rubāʿī (a poem consisted of four lines). Aṭbāgh al-Dhahab (Golden Chains) is another work of his which includes one hundred pieces concerning advice, which was inspired by one of Jār-Allāh Zamakhshari's books called Aṭvāgh al-Dhahab (Rabīʿ-Niyā, 1389SH, p. 50). There is an ancient translation of this book, whose translator remains unknown. The method adopted in this translation is word-for-word, in which the Persian equivalent of each and every word is written right under it. In other words, for every Arabic word, a Persian equivalent is chosen by the translator. In this way, it is apparent that the translator's attempt was to "translate Arabic words and phrases faithfully." (Minovi, 1345SH, p. II). The aforementioned edition was done by Abd al-Hamid Rabiʿ-niyā (1389SH) first as his MA thesis. In his introduction, Shafrava's life and aim of writing Aṭbāgh are briefly explained. Also, the stylistic sameness of this book and Zamakhshari's is mentioned by him. Next, stylistic and linguistic features of the translation including less-frequent words and compounds as well as those lexical items undergone linguistic changes are introduced. In this edition, following manuscripts were used:
- Ms. No. 7038, Library, Museum and Document Center of Parliament, dated 728 AH;
- Ms. No. 252 Jīm, Library of Faculty of Theology, Tehran University, dated 1096 SH (Rabīʿ-Niyā, 1389SH, pp. 33-34).
This edition was later published by the publication of Library, Museum and Document Center of Parliament in 1391SH.
This edition is not free from deficiencies and shortcomings. The present study is aimed at studying such cases and also providing the correct forms. Another aim is to introduce an ancient, newly-found manuscript of this translation and compare it with the published version.
The corpus of this study comprises the following books:
- Translation of Aṭbāgh al-Dhahab fī Mavāʿizׅ va-l Khotab, done by an unknown translator, edited by Abd al-Hamid Rabiʿ-Niya & Vali Ali-Manish. Tehran: Library, Museum and Document Center of Parliament.
- Rabiniyā, A. (1389SH), Introduction and editing translation of Aṭbāgh al-Dhahab fī Mavāʿizׅ va-l Khotab, Master's Thesis, Tehran University, Faculty of Literature & Humanities.
- Al-Maqribi-e Isׅfahāni, Sh. (1309AH). Aṭbāgh al-Dhahab. Beirut: Maṭba'at al-Adabiyya.
-Al-Maqribi-e Isׅfahāni, Sh. (1329AH/1911BC). Aṭbāgh al-Dhahab. Egypt: Maṭba'at al-Ṣa'āda.
- The Ms. chosen as the base text in the edition: Ms. No. 7038, Library, Museum and Document Center of Parliament, dated 728 AH.
- The newly-found Ms. of the translation: Ms. No. 1238, Central library and documents center of University of Tehran.
To conduct this study, first, the base manuscript of the edition (Ms. No. 7038) was downloaded from the website of Library, Museum and Document Center of Parliament. Also, the new-found manuscript (No. 1238) was downloaded from the online library of University of Tehran. In the next step, a minute and thorough comparison was made between Ms. No. 7038 and the edited text. Several comparisons were also made between the aforementioned books of the corpus in order to pinpoint the errors, additions and omissions of the edited text. Later, Ms. No. 1238 was compared to the edited text. The results of these comparisons were categorized into several parts: additions, omissions and those cases which needed emendation.
The aim of the study was to critically analyze the edited text of the Persian translation of Aṭbāgh al-Dhahab as well as introduce a newly-found manuscript of the translation. The results show that there are numerous editorial errors and shortcomings in the studied edited version. These errors may be categorized into the following sub-categories: (1) words added by the editor(s); (2) omitted passages, which are available in the base manuscript; (3) passages in the original Arabic version omitted either in the published bilingual text, or in the base manuscript; (4) editorial errors and cases of misreading in the edited text. The other aim was to introduce the new manuscript and compare it with the published text. The results show that the text of the new manuscript differs from the previous ones. The Persian equivalents of the new text seem to be more than that of the edited version. Also, some of the Persian counterparts in the new text are different from those of the published text. In addition, the newly-found manuscript retains passages that are deleted in previous manuscripts.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharaf al-Din Shafrava
  • Translation of Aṭbāgh al-Dhahab
  • Ancient Translations
  • Persian Translation
قرآن کریم
ادیب نطنزی، حسین‌بن ابراهیم. (۵۹۲ هـ.)، دستوراللغة [نسخۀ خطّی]، کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ریزفیلمِ شمارۀ ۴۲۹۶.
اسماعیلی، عصمت. (۱۳۷۴)، تصحیح بخشی از دیوان شرف‌الدین شفروه، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسیِ ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی.
امینیان، معصومه، کوپا، فاطمه، یزدانی، حسین و مرتضی حاجی مزدارانی (۱۴۰۱). معرّفی فرهنگِ مصرّحة‌الأسماء، کهن‌نامۀ ادب پارسی.
برجیان، حبیب (۱۳۹۴). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان ۲). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
بیهقی، احمد بن علی، تاج‌المصادر [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به شمارۀ ۲۳۴۴.
ترجمۀ قرآن (دهم هجری). (۱۳۸۳)، به تصحیحِ علی رواقی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ترجمۀ قرآن [نسخۀ خطّی] (۵۵۵ هـ.)، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به شمارۀ 9680.
ترک‌الاطناب [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ریزفیلمِ شمارۀ 1888.
تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم بن محمّد. (۱۳۵۰). قانون ادب. تصحیحِ غلامرضا طاهر. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جرجانی، میدسیّد شریف. (۱۳۶۰)، ترجمان القرآن: فرهنگ عربی فارسی-فارسی عربی، به تصحیحِ سیّد محمّد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات بنیاد قرآن.
جوکار، نجفقلی. (۱۳۷۳)، نقد و تحقیق در کتاب الصحیفه‌العذراء به همراه تصحیح قیاسی متن، پایان‌نامۀ دورۀ دکتری، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (۱۳۹۷)، الصُّراح من الصِّحاح: ‌فرهنگ صُراح اللُّغه از جمال قرشی، به تصحیحِ محمّدحسین حیدریان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حسن‌دوست، محمّد. (۱۳۸۹)، فرهنگِ تطبیقی-موضوعیِ زبان‌ها و گویش‌های ایرانیِ نو، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حسن‌دوست، محمّد. (۱۳۹۳)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دهار، قاضی خان بدر محمّد. (۱۳۴۹)، دستورالاخوان، به تصحیحِ سعید نجفی اسداللهی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 
دیهیم، گیتی. (۱۳۸۴)، بررسی خرده‌گویشهای منطقۀ قصران به انضمام واژه‌نامۀ قصرانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رادویانی، محمّد بن عمر. (۱۹۴۹م/۱۳۲۸هـ.ش)، ترجمان‌البلاغه: با فاکسیمیلۀ نسخۀ منحصربه‌فرد کتاب مورّخ 507 هجری، به اهتمامِ احمد آتش، استانبول: نشریات المعهد الشرقی.
ربیع‌نیا، عبدالحمید و ولی علی‌منش. (۱۳۹۰)، «تحلیل و بررسی ترجمۀ فارسی کتاب “اَطباقُ الذَّهَب فی المَواعِظ و الخُطَب” بر پایۀ سبک‌شناسی ادبی»، فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، پیاپی ۱۱، ۲۱-۴۰.
ربیع‌نیا، عبدالحمید. (۱۳۸۹)، مقدمه و تصحیح ترجمۀ اطباق‌الذهب، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسیِ ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی.
الزنجی السجزی، محمودبن عمربن محمودبن منصور. (۱۳۶۴)، مهذّب‌الأسماء فی مرتّب الحروف و الأشیاء، به تصحیحِ محمدحسین مصطفوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
زوزنی، ابوعبداللّه حسین بن احمد، المصادر [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به شمارۀ ۸۵۷۱.
زوزنی، ابوعبدالله حسین‌بن احمد. (۱۳۷۴)، کتاب المصادر، به تصحیحِ تقی بینش، تهران: البرز.
سرلک، رضا. (۱۳۸۱)، واژه‌نامۀ گویش بختیاری چهارلنگ، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سلامی، عبدالنبی. (۱۳۸۱)، فرهنگ گویش دوانی (با مقدمۀ علی‌اشرف صادقی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سورآبادی، ابوبکر عتیق. (۱۳۳۸)، ترجمه و قصه‌های قرآن از روی نسخۀ موقوفه به تربت شیخ جام مبتنی بر تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری، تهران: دانشگاه تهران.
سورآبادی، عتیق‌بن محمّد. (۱۳۸۱)، تفسیر سورآبادی (تفسیرالتفاسیر)، به تصحیحِ علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
شاملو، فاطمه. (۱۳۹۹)، «ترجمه‌ای کهن از قصیدۀ نونیۀ ابوالفتح بُستی»، گزارش میراث، ۸۴-۸۵، ۷۲-۸۲.
شرح شهاب‌الأخبار [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ریزفیلمِ شمارۀ ۷۰۳۰.
شهاب‌الأخبار [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ریزفیلمِ شمارۀ ۳۱۷۴.
صادقی، علی‌اشرف؛ و اکرم حاجی‌سیّدآقایی. (۱۳۸۹)، «برخی نشانه‌های نادر جمع در زبان فارسی»، ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان، شمارۀ ۶: ص ۵۴-۷۶.
صادقی، وحید و سمیّه اسلامی (۱۳۹۸). «کاهش همخوانی در زبان فارسی: مطالعۀ موردی همخوان‌های انفجاری». مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران. ۸(۳)، ۳۱-۴۸.
الصحیفه‌العذراء. (۱۳۷۳)، نک. جوکار، نجفقلی (۱۳۷۳).
صفی ‌پوری، عبدالرّحیم‌بن عبدالکریم. (۱۳۹۷)، منتهی الأرب فی لغات العرب، به تصحیحِ علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران: سخن.
علم‌الهدی، علی‌بن‌ حسین. (۱۳۹۸)، تنزیه الأنبیاء و الأئمة علیهم السلام، به تحقیقِ مهدی مهریزی و حمید احمدی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
فرهنگ مصادراللّغه. (۱۳۷۷)، به تصحیحِ عزیزاللّه جوینی، تهران: دانشگاه تهران.
فره‌وشی، بهرام. (۱۳۸۱)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.
قرآن مترجَم [نسخۀ خطّی]، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به شمارۀ ۹۹۹.
قضاعی، محمّدبن سلامه. (۱۳۹۴)، ضیاء‌الشهاب: شرح فارسی شهاب‌الاخبار قاضی قضاعی، به تصحیحِ جویا جهانبخش، حسن عاطفی و عباس بهنیا، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
کتاب نهج‌البلاغه: با ترجمۀ فارسی قرن پنجم و ششم: شرح واژگان و تصحیح و مقابلۀ متن. (۱۳۸۵)، تصحیحِ عزیزاللّه جوینی، تهران: دانشگاه تهران.
کردی نیشابوری، یعقوب. [نسخۀ خطّی]، البلغة، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ریزفیلمِ شمارۀ ۳۴۳۳.
کردی نیشابوری، یعقوب، البلغه المترجم فی اللغه، [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، به شمارۀ ۵۳۵/۱س.
کردی نیشابوری، یعقوب، المهذّب، [نسخۀ خطّی]، کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، به شمارۀ ۵۳۵/۲س.
کرمینی، علی‌بن محمّد. (۱۳۸۵)، تکمله‌الأصناف: فرهنگ عربی-فارسی (از قرن ششم هجری)، به تصحیحِ علی رواقی، با همکاری زلیخا عظیمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کیا، صادق. (۱۳۹۰)، واژه‌نامۀ شصت و هفت گویش ایرانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
المغربی الأصفهانی، شرف‌الدین عبدالمؤمن‌بن هبة‌الله. (۱۳۰۹هـ)، اطباق ‌الذّهب،‌ بیروت: مطبعة الادبیة.
المغربی الأصفهانی، شرف‌الدین عبدالمؤمن‌بن هبة‌الله. (۱۳۲۹هـ/۱۹۱۱م)، اطباق ‌الذّهب،‌ الطبعة الأولی، مصر: مطبعة السعادة.
مقامات حریری ترجمۀ فارسی. (۱۳۶۵)، به تصحیحِ علی رواقی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید محمّد رواقی.
مقیمی، افضل. (۱۳۸۵)، بررسی گویش گورکانی (گویش مردم روستای بایگان فیروزآباد)، تهران: روزنگار.
میدانی، ابوالفتح احمدبن محمّد. (۱۳۴۵)، السّامی فی الأسامی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
میدانی، سعیدبن احمد. (۱۳۷۷)، الأسمی فی الأسماء، به تصحیحِ جعفرعلی امیدی نجف‌آبادی، تهران: سازمان حج و اوقاف امور خیریه، اُسوه.
مینوی، مجتبی. (۱۳۴۵)، «[مقدّمه]»، در: سورآبادی، ابوبکر عتیق، تفسیر قرآن کریم [چاپِ عکسی]، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
همایون، همادخت. (۱۳۸۳)، گویش کلیمیان یزد (یک گویش ایرانی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
An Eleventh- or Twelfth-Century Qur'an [manuscript] (11th century-12th century), The British Library, No. Or 6573.
Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: Walter de Gruyter & Co.
Nyberg, H. S. (1974). A Manual of Pahlavi (Vol. II). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.