ایهام تناسب بر پایة اصطلاحات تیراندازی و کمانداری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

چکیده

بخشی از اصطلاحات نظامی مربوط به حوزة تیراندازی و کمانداری است. بسیاری از این اصطلاحات از فرهنگ‌های لغت فوت شده‌اند اما در رساله‌های مربوط به تیراندازی و کمانداری می‌توان اطلاعاتی دربارة آنها به دست آورد. در برخی از متون فارسی این اصطلاحات (نظیرِ عقده، زنده، مرده، چلیپا، زیردست، دستکش و ...) در کنار دیگر اصطلاحاتِ شناخته‌شده (همچون تیر، کمان، ناوک، پیکان) به‌گونه‌ای قرار گرفته‌اند که ایهام تناسب تشکیل می‌دهند و بر غنایِ بلاغی متون می‌افزایند. در این مقاله کوشش شده است که تعدادی از این اصطلاحات معرفی شود و کارکرد بلاغی آنها در دیوان شاعران ادب فارسی بررسی گردد. بدین منظور ابتدا به معرفی انواع ایهام تناسب پرداخته شده و در ادامه اصطلاحات نظامی در متون فارسی در دسته‌های منظم تقسیم‌بندی شده است. در بخش اصلی مقاله نیز نمونه‌هایی از ایهام تناسب بر پایة اصطلاحات تیراندازی و کمانداری به دست داده شده است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Equivocal appropriateness based on the Shooting and archery terms

نویسنده [English]

  • Yaser Dalvand
. Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Some of the military terms are related to archery. Many of these terms have disappeared from dictionaries but in the treatises related to archery, you can get information about them. In some Persian texts, these terms (such as عقده، زنده، مرده چلیپا، زیردست، دستکش) are placed next to other famous terms (such as تیر، کمان، ناوک پیکان) that form equivocal appropriateness and they increase the rhetorical value of the texts. In this essay has been attempted to introduce some of these terms and investigated their rhetorical function in the poetry of Persian literature poets. For this purpose, various equivocal appropriateness have been introduced and military terms in Persian texts have been divided into regular categories. In the main part of the essay, examples of equivocal appropriateness based on archery terms are presented.
Keywords: Equivocal appropriateness, Military terms, Archery. 
 
Multiple meaning and equivocal appropriateness is a rhetorical devices that depends on the mind of the reader, the greater the reader's vocabulary, the more multiple meanings he will discover. He will notice that in the poetry of some poets, the words are connected with each other and in a network of proportions and this makes the reader will enjoy the text more.
 Equivocal appropriateness can be divided semantically such as Astronomy, medicine, Philosophy, logic …. Some of these equivocal appropriateness are based on military terms. Military terms are divided into several categories: 1) weapons of war such as arrow, bow, mace, and ax … 2) Warning and notification tools such as drum, Trumpet … 3) Terms related to stratagem 4) Terms related to military ranks such as colonel, soldier, 5) Terms related to horses.
Some of the military terms are related to archery. Many of these terms have disappeared from dictionaries but in the treatises related to archery, you can get information about them. In some Persian texts, these terms are placed next to other famous term that form equivocal appropriateness and they increase the rhetorical value of the texts. In this essay has been attempted to introduce some of these terms and investigated their rhetorical function in the poetry of Persian literature poets. For this purpose, various equivocal appropriateness have been introduced and military terms in Persian texts have been divided into regular categories. In the main part of the essay, examples of equivocal appropriateness based on archery terms are presented.
Therefore, by reading this article, the reader can find out that words and terms are used in literary texts that sometimes cannot be recognized due to the time gap. Some of these terms are not recorded in dictionaries. And this makes it more difficult for readers to find them. The treatises written in the past about different branches of science are a good source for discovering these terms. Some of these terms have been used by poets with Equivocal appropriateness’s.  Their discovery will increase the rhetorical aspects of the texts. Some of these terms are related to shooting and archery, which poets have used in different ways
From this article, it can be concluded that in the treatises on shooting and archery terms are used that have often disappeared from the dictionaries, such as عقده، چلیپا، بازو، دستکش، زیردست، لزوم، لازم، آشنا، بحر، میدان، چست، خال، حکم، مهره، زنده، مرده، زلف، گیسو، زاغ، شاخ، گرد، سحر، خاکی، خانه، گسسته، دراز، مجرا، معلّق، سینه، بیضه، رخ، سپری، پلک و چاشنی. In some verses, these terms are placed next to other famous terms in the field of shooting. Due to readers' unfamiliarity with these terms, these analogies are often not mentioned. In this research, in addition to introducing these terms, their rhetorical function in the poems of Persian poets has also been discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • aaEquivocal appropriateness
  • Military terms
  • Archery
افشاری، مهران و فرزاد مروجی [مصححان] (1397) رساله‌های تیراندازی: ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری. تهران: نشر چشمه.
امیرخسرو دهلوی، خسرو (1362) دیوان کامل امیرخسرو دهلوی. به کوشش م. درویش. چاپ دوم. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
اوحدی، رکن‌الدین (1391) کلیات اشعار اوحدی مراغه‌ای. به کوشش سعید نفیسی. تهران: انتشارات سنایی.
حافظ شیرازی، شمس­الدّین محمّد (1387) حافظ غنی - قزوینی. به تصحیح علامه محمّد قزوینی و قاسم غنی. به اهتمام ع. جربزه‌دار. چاپ هفتم. تهران: اساطیر.
خاقانی، علی‌بن بدیل (1382) دیوان خاقانی. به کوشش ضیاءالدین سجّادی. چاپ هفتم. تهران: زوّار
ــــــــــــ (1387) دیوان خاقانی. ویراستة میرجلال‌الدین کزّازی. چاپ دوم. تهران: مرکز.
خواجوی کرمانی، محمودبن علی (1389) غزلیات خواجوی کرمانی. به کوشش حمید مظهری. تصحیح و مقابله سمیه عرب‌پور. چاپ ششم. کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.
خیّام نیشابوری، عمربن ابراهیم (1385) نوروزنامه. تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
دالوند، یاسر (1396) زین آتش نهفته: پژوهشی در ایهام‌های پنهان شعر حافظ. با یادداشتی از دکتر سعید حمیدیان. تهران: علمی.
ــــــــــــ (1397) دانشنامة تحلیل ایهام در دیوان خاقانی (رسالة دکتری). استاد راهنما سیروس شمیسا. استاد مشاور میرجلال الدین کزازی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
ـــــــــــ (1398) کارکرد بلاغی واژگان و اصطلاحات نظامی در آثار خاقانی (طرح جایگزین خدمت). استاد راهنما حسین علیقلی‌زاده. تهران: دفتر واژه‌گزینی دانشگاه عالی دفاع ملی.  
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه. زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
رضایی هفتادری، غلامعبّاس و محمّدحسن حسن‌زادة نیری (1386) شرح گزیدة دیوان متنبّی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1389) کلیّات سعدی. به کوشش بهاءالدین خرمشاهی. چاپ ششم. تهران: دوستان.
سلمان ساوجی، سلمان‌بن محمد (1389) کلیات سلمان ساوجی. مقدمه و تصحیح عباسعلی وفایی. تهران: انتشارات سخن.
سنایی غزنوی، ابومجد مجدود (1362) دیوان حکیم سنایی غزنوی. به اهتمام مدرس رضوی. چاپ سوم. تهران: کتابخانة سنایی.
سیف فرغانی، سیف‌الدین محمد (1364) دیوان سیف‌الدین محمد فرغانی. با تصحیح و مقدمة ذبیح‌الله صفا. چاپ دوم. تهران: انتشارات فردوسی.
شافعی، محمّدبن ادریس (1434هـ) دیوان الامام الشّافعی. به‌کوشش عبدالرحمن المصطاوی. چاپ هشتم. بیروت: دارالمعرفه.
شمیسا، سیروس (1377) فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
ــــــــــــــ (1386) نگاهی تازه به بدیع. چاپ سوم (از ویرایش دوم). تهران: میترا.
شمیسا، سیروس و یاسر دالوند (1396) «کارکرد اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام تناسب در ادب پارسی». متن‌پژوهی ادبی. سال 21. شمارة 71. صص 131 – 168.
صائب، محمدعلی (1373) دیوان صائب تبریزی. به کوشش محمد قهرمان. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
طوسی، محمدبن محمود (1382) عجایب‌المخلوقات. به اهتمام منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
عراقی، ابراهیم‌بن بزرگمهر (1382) کلیات فخرالدین عراقی. تصحیح و توضیح نسرین محتشم (خزاعی). چاپ دوم: تهران: انتشارات زوّار.
عنصرالمعالی، کیکاووس­بن اسکندر (1383) قابوس­نامه. به اهتمام غلامحسین یوسفی. چاپ سیزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
فخر مدبّر، محمّدبن منصور (1346) آداب الحرب و الشّجاعه. به اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: اقبال.
کزازی، میرجلال‌الدین (1381) زیباشناسی سخن پارسی (بدیع). چاپ چهارم. تهران: کتاب ماد.
محتشم کاشانی، علی‌بن احمد (1387) دیوان محتشم کاشانی. به کوشش مهرعلی گرکانی. با مقدمة حسن سادات ناصری. تهران: انتشارات سنایی.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1363) کلیات شمس یا دیوان کبیر (دفتر ششم). با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
نظامی، الیاس‌بن یوسف (1378) خسرو و شیرین. به تصحیح حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ سوم. تهران: نشر قطره.