روش تصحیح متن در دیوان منوچهری دامغانی، به‌تصحیح محمد دبیرسیاقی و پیش‌نهادهایی درباب بعضی ابیات دیوان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

تاکنون چندین تصحیح از دیوان منوچهری دامغانی در ایران و خارج از ایران انجام گرفته است. ازمیان این تصحیحات، تصحیح محمد دبیرسیاقی شناخته‌شده‌‌ترین و معتبرترین تصحیح از دیوان منوچهری است. اما، این تصحیح نیز دچار اشکالات فراوانی است. نوشتة پیشِ‌رو، چنان‌که از عنوان آن نیز برمی‌آید، نقدی است بر روشی که مصحح در تصحیح دیوان منوچهری دامغانی در پیش گرفته است. در این نقد، به 4 مقوله پرداخته شده است: 1. نحوۀ گزینش، معرفی، و به‌کارگیریِ نسخ، 2. روش تصحیح متن، 3. ویرایش‌هایی که در چاپ‌های بعدی انجام گرفته است، و 4. چگونگی گزینش بیت‌های اصلی و الحاقیِ منوچهری. هم‌زمان با بررسی این 4 مقوله، بیت‌هایی از دیوان نیز تصحیح مجدد شده است. در این تصحیحات، معمولاً از دست‌نویس‌های دیگری جز دست‌نویس‌های این چاپ نیز استفاده شده است که بعضی کهن‌تر از دست‌نویس‌های استفاده‌شده در چاپ دبیرسیاقی و بعضی دیگر نیز معتبرتر هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critique of Dr. Dehir Siaqi's methodology for correcting Manouchehri's case

نویسنده [English]

  • Razie Abadian
Tehran
چکیده [English]

So far, several corrections have been made to the Manouchehri Damghani court in Iran and abroad. Among these corrections, Dr. Mohammad Dehbir Sayaqi's correction is the most well-known and most reputable proof of the Manouchehri court. But this correction also has many drawbacks. The foregoing article, as its title suggests, is a critique of the way that the moderates have made a correction to the Manuchehri di Damghani court. In this critique, four categories are considered: 1. Selection, introduction and use of the edition; 2. Text correction method; 3. Edits that have been made in subsequent printing; 4. Selection of the main and additional bits of Manouchehri. At the same time as reviewing these four categories, the bits of the Court have also been rectified. In these corrections, other handwritings of this publication are often used in other handwritings, some of which are older than the handwritings used by Doctor Depression, and others are more authentic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manochehri
  • order of fifth century
  • text correction
  • correction method
آبادیان، راضیه (1392)، «معنای گمشده‌ای از شافه/ شیاف در متون فارسی»، ویژه‌نامة فرهنگ‌نویسی فرهنگستان، ش 5 و 6.
آبادیان، راضیه (1394)، «سخنی چند دربارة دیوان منوچهری دامغانی به‌تصحیح حبیب یغمایی»، گزارش میراث، دورة ۲، س 9، ش 5 و 6.
آبادیان، راضیه (1396)، «توضیحاتی دربارۀ دیوان منوچهری به‌تصحیح سعید شیری و بازنگری در تصحیح برخی ابیات منوچهری»، گزارش میراث، دورة 3، س 2، ش 1 و 2.
ابن‌مندویه، احمد ابن عبدالرحمن (1354)، «رسالة فی اصول الطیب و المرکبات»، در: فرهنگ ایران‌زمین، ج 15، به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
امیرمعزی، محمد ابن عبدالملک (1318). دیوان، به‌کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
بلعمی، ابوعلی محمد ابن محمد (۱۳۴۱)، تاریخ بلعمی (تکمله و ترجمۀ تاریخ طبری)، ‌تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ.
ابوریحان بیرونی، محمد ابن احمد (1370)، الصیدنة فی الطب، به‌تصحیح عباس زریاب، تهران: نشر دانشگاهی.
تذکرة شعرا (ق 7- 8)،‌ جنگ شمارة900،کتاب‌خانة مجلس شورای اسلامی.
جام هروی، سیف (۷۵۹- ۸۰۴ ق)، مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف، دست‌نویس شمارۀ or.4110، کتاب‌خانۀ بریتانیا.
جنگ (بی‌تا)، شمارة 2449، کتاب‌خانة مرکزی دانشگاه تهران.
جنگ (بی‌تا)، شمارة 44، کتاب‌خانة مجلس شورای اسلامی.
خلاصة‌ الاشعار (بی‌تا)، دست‌نویس شمارة 272 فیروز، کتاب‌خانة مجلس شورای اسلامی.
نصیرالدین طوسی، محمد ابن محمد (1348)، تنسوخ‌نامة ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دالوند، یاسر (1395)، «نقد و بررسیِ تصحیح و شرح دیوان اشعار منوچهری دامغانی»، آینۀ میراث، دورة 14، ش 59.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران و لغت‌نامۀ دهخدا.
زوزنی، حسین ابن احمد (1374)، المصادر، به‌کوشش تقی بینش، تهران: البرز.
سنایی، مجدود ابن آدم (1341)، دیوان، به‌کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن‌سینا.
مهدوی، یحیی (1338)، ترجمه و قصه‌های قرآن: ازروی نسخة موقوفه بر تربت شیخ جام مبتنی‌بر تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری، به‌سعی و اهتمام یحیی مهدوی و مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
شهمردان ابن ابی ‌الخیر (1362)، نزهت‌نامة علائی، به‌تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طبری، محمد ابن جریر (1343)، ترجمه و تفسیر طبری، به‌تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی، تهران: دانشگاه تهران.
مختاری غزنوی، عثمان ابن عمر (1341)، دیوان، به‌کوشش جلال‌الدین همایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عطار (؟)، محمد ابن ابراهیم (1339)، خسرونامه، به‌کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران: انجمن آثار ملی.
«عطرنامة علائی» (1347)، به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، در: فرهنگ ایران‌زمین، ش ۱۵.
کاشانی، عبدالله ابن علی (1345)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
فرخی سیستانی، علی ابن جولوغ (1349)، دیوان، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
قطران، ابومنصور (1333)، دیوان، به‌کوشش محمد نخجوانی، تبریز: چاپ‌خانة شفق.
مجیرالدین بیلقانی (1358)، دیوان، به‌کوشش محمد آبادی، تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
مسعود سعد سلمان (1364)، دیوان، به‌کوشش مهدی نوریان، اصفهان: کمال.
بیهقی، احمد ابن علی (1366- 1375)، تاج ‌المصادر، به‌کوشش هادی عالم‌زاده، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
منوچهری، احمد ابن قوص (ق ۹)، دیوان،‌ دست‌نویس شمارة 725، کتاب‌خانة ملی پاریس.
منوچهری، احمد ابن قوص (1010 ق)،‌ دیوان، دست‌نویس شمارة 4669، کتاب‌خانة مرکزی دانشگاه تهران.
منوچهری، احمد ابن قوص (1011 ق)، دیوان، دست‌نویس شمارة 5004، کتاب‌خانة ملک.
منوچهری، احمد ابن قوص (1258 ق)، دیوان، مجموعة 3/2586 (شمارة جدید: 57)، کتاب‌خانة مرکزی (ملی قدیم) تبریز.
منوچهری، احمد ابن قوص (1204 ق)، دیوان، شمارة 5/110-820، کتاب‌خانة گلپایگانی قم.
منوچهری، احمد ابن قوص (1258 ق)، دیوان، شمارة 5275، کتاب‌خانة ملک.
منوچهری، احمد ابن قوص (1260 ق)، دیوان، دست‌نویس شمارة 38/44-7424، کتاب‌خانة گلپایگانی قم.
منوچهری، احمد ابن قوص (1260 ق)، دیوان، دست‌نویس شمارة 91/22، کتاب‌خانة دهخدا.
منوچهری احمد ابن قوص (1318)، دیوان، تصحیح محمدحسین نهاوندی، تهران: شرکت چاپ کتاب.
منوچهری احمد ابن قوص (1326)، دیوان، به‌کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: پاکتچی.
منوچهری احمد ابن قوص (1381)، دیوان، به‌کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
منوچهری احمد ابن قوص (1387)، دیوان، به‌کوشش برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
منوچهری، احمد ابن قوص (1390)، دیوان، به‌کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
منوچهری احمد ابن قوص (1392)، دیوان، به‌تصحیح حبیب یغمایی، به‌کوشش و مقدمۀ سید علی آل داود، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
منوچهری احمد ابن قوص (1395)، دیوان، مقدمه، تصحیح، ویرایش، و گردآوری سعید شیری، تهران: نگاه.
نظامی، الیاس ابن یوسف (1379)، اقبال‌نامه، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان، تهران: توس.
نهاوندی، زهرا (1393)، دانشنامۀ جهان اسلام، زیرنظر غلام‌علی حداد عادل، ج 10، ذیل مدخل «جمیل بن عبدالله»، تهران: بنیاد دایرۀالمعارف اسلامی.
 
Menoutchehri, Ahmed (1886), Menoutchehri Poete Persan du Lleme Siecle de Norte ere (du 5ieme de l'hegire), ‎Texte, Traduction, Notes et Introduction Historique par A. de Biberstein Kazimirski, Paris: ‎Klincksieck.