تقابل‏سازی با کلان‏نماد «باز» در مثنوی و غزلیات شمس

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‏آموختۀ کارشناسی ارشد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 استادیار گروه نقد و نظریه و مطالعات میان رشته‏ای پژوهشکده ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

تقابل‏های دوگانه از ساختار ذهن و زبان انسان سرچشمه می‏گیرد و سپس در نظام‏های نشانه‏ای دیگر به‏کار می‏رود؛ ازین‏رو در متون ادبی، تقابل‏ها یکی از اساسی‏ترین نشانه‏ها و الگوهای تحلیل هستند که بستر درک مفاهیم ذهنی را فراهم می‏کنند. در این نوشتار تقابل‏های خُرد مثنوی و غزلیات شمس، با انتخاب نمونۀ «تقابل‏سازی با کلان‏نماد باز» استخراج، تحلیل و مقایسه شده است. تقابل‏هایی که با کلان‏نماد «باز» در مثنوی ساخته شده‏اند، اغلب در یک رابطۀ طبیعی و منطقی با مضامین تقریباً مشترک قرار دارند؛ و باز در بیشتر موارد نماد روح الهی و اولیاء است و در این معانی مولانا عالم روحانی را مقابل عالم جسمانی قرار می‏دهد. اما در غزلیات، حیواناتِ مقابلِ باز متفاوت هستند. نیز، هنجارشکنی و رابطۀ غیرطبیعی در روابط تقابلی، هم از لحاظ بسامد، هم از حیث تنوع، شاخص‏تر است و به تبع آن، تصویرهای تقابلی طبیعی و غیرطبیعی بیشتر و متنوع‏تر است. هنجارگریزی‏ها بیشتر به رفعِ تقابل و وحدت قطب‏های مقابل یا جابه‏جایی قطب‏های مثبت و منفی با روش‏های مختلف اشاره دارد. نمونه‏هایی از تقابل و هنجارشکنی آن در هر دومتن با لفظ و مضمون مشابه و مشترک وجود دارد و در برخی موارد هم تقابل‏ها فقط در یکی از دو متن مورد مطالعه پردازش شده‏اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of confrontation with macro symbols (hawk) in masnavi and sonnets of shams.

نویسندگان [English]

  • Somayeh Jabbari 1
  • Zahra Hayatii 2
1 Master of science of Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Criticism, Theory and Interdisciplinary Studies, Institute of Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

In Saussure's and Structuralist linguistics, the dual contradictions stem from the bipolarity of the logic of human mind and language. And then it is used in other sign systems   Thus, in sign systems such as literary texts, contrasts are one of the most fundamental signs and patterns of analysis that provide the basis for understanding the subjective concepts.This essay seeks to elaborate the micro-textual contrasts of the text by examining and analyzing the concept and relationship between opposing strands, to understand the central opposition, the poet's way of thinking and intellectual tendencies, as well as layers  Also achieve semantic hidden layers of text. The contrasts which made with the large symbol "hawk" in Mathnawi are often within a natural and logical relationship with almost shared themes; and in most cases they symbolize the divine and spiritual spirit, and in these meanings Molana Rumi puts the spiritual world in front of the physical world.
But in the ghazals, the animals  in front  of  hawk are different  also breaking the norms and the abnormal relationship in interaction relations are both more frequent and prominent in terms of frequency and diversity, and consequently natural and abnormal interactive images are more and more diverse.The escape norm refers more to the elimination of opposites and the unification of opposing poles or the displacement of positive and negative poles in different ways. There are examples of conflict and breaking norm in both texts with similar and common themes and in some cases the conflicts have been processed only in one of the two texts studied..

کلیدواژه‌ها [English]

  • masnavi
  • Divan of Shams Tabrizi
  • hawk
  • large symbol
  • contrast
قرآن کریم.
احمدی، بابک (1371). ساختار و تأویل متن، مرکز، تهران.
اسپرهم، داود (1395) «مفهوم تقلیب عشق کبریا در متون صوفیه (با تأکید بر آثار مولانا)»، مطالعات عرفانی (مجلۀ علمی- پژوهشی) دانشکدۀ ادبیات و زبان‏های خارجی دانشگاه کاشان، شمارۀ بیست و سوم، ص5-38
اسکولز، رابرت (1393). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ سوم، آگاه، تهران.
پورنامداریان، تقی (1383). رمز و داستان‏های رمزی، چ پنجم، علمی‏فرهنگی، تهران.
حیاتی، زهرا (1388). «بررسی نشانه‏شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش6، صص7-24.
حیاتی، زهرا و جباری، سمیه (1397). «بررسی و تحلیل کلان‏نمادهای تقابل‏ساز در مثنوی و غزلیات شمس»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی، ش17، صص31-64.
دزفولیان، کاظم؛ رشیدی، محمد (1392)«نگاه مولانا به طبیعت در غزلیات شمس تبریزی»، کهن‏نامۀ ادب پارسی، سال چهارم، شمارۀ سوم، صص 63- 83.
دهخدا، علی‏اکبر (1372شمس). مجموعه کتب لغت‏نامه دهخدا، موسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
زمانی، کریم (1395). شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر دوم)، چ37، اطلاعات، تهران.
زمانی، کریم (1395). شرح فیه ما فیه مولوی، چ ششم، معین، تهران.
ستاری، جلال (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چ سوم، مرکز، تهران.
سنایی، ابوالمجدمجدودبن‏آدم (1394). حدیقه‏الحقیقه و شریعه‏الطریقه، تصحیح مدرس رضوی، چ هشتم، دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، ج 1، فردوس.
شوالیه، ژان و گربران، آلن (1379). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، جیحون، تهران.
صفایی، علی و آلیانی، رقیه (1394). «نشانه‏شناسی تقابل‏های دوگانه نمادهای حیوانی در غزلیات شمس»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، ش12، صص161-194.
_____________________ (1396). «نشانه‏شناسی نماد حیوانی باز در غزلیات شمس»، پژوهش‏های ادب عرفانی، ش32، صص1-36.
طوسی همدانی، محمدبن ‏محمودبن ‏احمد (1382). عجایب‏المخلوقات و غرایب‏الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگ‏نامۀ جانوران در ادب پارسی، ج1.
غروی، علی (1350). «تاریخچۀ مختصربازنامه‏نویسی و معرفی چند بازنامه»، وحید، ش95، صص1215-1218.
فرهنگ‏نامۀ ادبی پارسی، دانشنامۀ ادب فارسی(1376). ج2، سازمان چاپ و انتشارات.
کرایپ، یان (1392). نظریۀ اجتماعی مدرن، ترجمه عباس مخبر، چ هشتم، آگاه، تهران/
گوردون، ترنس و ابی لوبل (1395). گام اول سوسور، ترجمۀ ابراهیم اسکافی، چ اول، شیرازه، تهران.
محمودی، مریم و الیاسی، رضا (1396). «نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب‏المجالس»، فصلنامۀ متن‏شناسی ادب فارسی، ش4، صص57-70.
مشاهری‏فرد و دیگران (1395). «کارکرد تضاد و تقابل در زیبایی‏شناسی تصاویر غزلیات عطار بر اساس آراء جرجانی»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، ش41، صص51-81.
مصفا، محمدجعفر (1395). با پیر بلخ، چ پنجم، نفس، تهران.
مقدادی، بهرام (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، فکر روز، تهران.
مولوی، جلال‏الدین محمد (1381). کلیات غزلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع‏الزمان فروزانفر، چ اول، میلاد، تهران.
مولوی، جلال‏الدین محمد(1379). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، چ سوم، پیمان، تهران.
نسوی، ابوالحسن علی‏بن‏احمد (1345). بازنامه، تصحیح علی غروی، وزارت فرهنگ و هنر.
نیشابوری، عمرخیام (1357). نوروزنامه منسوب به خیام، به کوشش علی حصوری، چ دوم، طهوری.
یا حقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر، چ دوم، سروش، تهران.