خاندان بهبهانی و گفتمان تصوف‌ستیزی در دوره قاجار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد.مشهد، ایران

2 دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد. .مشهد، ایران

چکیده

با اوج­گیری تصوف در اوایل دورۀ قاجار، کشمکش میان مجتهدان و صوفیان نیز شدت گرفت. صوفیان تلاش می­کردند تا پایگاه اجتماعیِ سابق خود را به­دست آورند و از طرفی مجتهدان نیز نمی­خواستند به این رقیبانِ سُنتی خود مجالی دهند. این امر سبب شد در دروۀ قاجار جریانی تازه از نزاع میان مجتهدانِ شیعه و صوفیان پدید آید. این نزاع دوسویه، در حد مجادلات قلمی و ردّیه نویسی متوقف بود، تا اینکه در اوایل دوره قاجار محمدعلی بهبهانی و فرزندانش سردمدار گفتمان تصوف­ستیزی شدند. ازاین دوره به بعد  نزاع صوفی و فقیه دیگر نزاعِ عقیدتیِ مبتنی بر ردّیه نویسی نیست، بلکه تلاشی است برای حذف گفتمانِ رقیب. خاندان بهبهانی دراین گفتمان صوفی­ستیزانه، نقشی پررنگ داشت و فصلی نو پدید آورد. اهمیت بهبهانی­ها در این گفتمان صوفی­ستیزانه، هم از جهت کثرت آثار صوفی­ستیزانۀ افراد این خاندان است و هم عَمَلِ صوفی­کُشیِ آنان؛ که این اقدام سبب شد چهارتن از صوفیان مشهور زمانه، مستقیماً و یا با دستور محمدعلی بهبهانی کشته شوند؛ اقدامی که پیش ازین در تاریخ بی­سابقه یا کم­نظیر بوده­است. این مقاله می­کوشد منحصراً به به بررسی نقش محمدعلی بهبهانی و خاندانِ او در تقویت و گسترش گفتمان صوفی­ستیزانۀ اوایل دوره قاجار بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Behbahani family and anti-Sufi discourse in the Qajar period

نویسندگان [English]

  • Saeed Mehri 1
  • Mohammad Taghavi 2
1 PhD student in Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
چکیده [English]

With the rise of Sufism in the early Qajar period, the conflict between mujtahids and Sufis intensified. The Sufis were trying to regain their former social status, and the mujtahids did not want to give in to these traditional rivals. This caused a new wave of conflict between Shiite mujtahids and Sufis in the Qajar period. This two-sided conflict ceased as much as literary controversy and denial, until in the early Qajar period Mohammad Ali Behbahani and his sons became the leaders of the anti-Sufi discourse. From this period on, the conflict between the Sufis and the jurists is no longer an ideological conflict based on denial, but an attempt to eliminate the rival discourse. The Behbahani family played a prominent role in this anti-Sufi discourse and created a new chapter. The importance of the Behbahanis in this anti-Sufi discourse is both due to the multiplicity of anti-Sufi works of the members of this family and their act of Sufism; This action caused four famous Sufis of the time to be killed, directly or by order of Mohammad Ali Behbahani; An action that has never been seen before in history. This article tries to exclusively study the role of Mohammad Ali Behbahani and his family in strengthening and expanding the anti-Sufi discourse of the early Qajar period

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anti-Sufism
  • Discourse
  • Qajar Period
  • Behbahani Family
1-الگار، حامد(1396)دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، چاپ سوم، تهران: توس.
2-بهبهانی، محمدعلی(بی­تا)خیراتیه، تحقیق و نشر موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، قم.
3---------------(1421)مقامع الفضل، تحقیق و نشر موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی: قم.
4-بهبهانی2، محمدجعفر(1413)فضایح الصوفیه،تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انتشارات انصاریان.
5-بهبهانی3،محمود(1413)تنبیه­الغافلین و ایقاظ الراقدین، تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انتشارات انصاریان.
6-خراسانی، محمدکاظم(1418)کفایه الاصول، تصحیح عده من الافاضل، الطبعه الثانیه، قم: موسسه نشر اسلامی.
7-خوانساری،محمدباقر(1355)روضات­الجنات فی احوال­العلماء والسادات، ترجمه محمدباقر ساعدی، تهران: انتشارات اسلامیه.
8-دوانی، علی(1362) وحید بهبهانی؛سرآمد محققین و دانشمندان شیعه در سده12هجری، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
9-زرین‌کوب، عبدالحسین(1380) دنباله جستجو در تصوف ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
10-شوشتری، میرعبداللطیف(1363) تحفه العالم و ذیل التحفه، به اهتمام صمد موحد، تهران: طهوری.
11-شیرازی، محمدمعصوم(نائب الصدر)(بی­تا) طرائق الحقایق،تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: انتشارات سنایی.
12-شیروانی، حاج زین العابدین(بی­تا) بستان السیاحه، بی­جا.
13----------------------(1339)ریاض السیاحه، تصحیح اصغر حامد ربانی، تهران: کتابفروشی سعدی.
14----------------------(بی­تا)حدائق السیاحه، بامقدمه سلطان حسین تابنده، بی­جا.
15-صفت­گل، منصور(1389)ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، چاپ دوم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
16-کدیور، جمیله(1378)تحلیل گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران: طرح نو.
17-کرمانشاهی، آقااحمد(1370) مرآت­الاحوال جهان­نما، مقدمه، تصحیح و حواشی: علی دوانی، تهران: امیرکبیر.
18-کشاورزی، بهزاد(1379)تشیع و قدرت در ایران، پاریس: خاوران.
19-مازندرانی حائری، محمداسماعیل(1416) منتهی­المقال فی احوال­الرجال، قم.
20-ماسینوین، لویی(1392)مصایب حلاج، ترجمه سیدضیاء الدین دهشیری، چاپ سوم، تهران: جامی.
21-مشایخی، عادل(1395) تبارشناسی خاکستری است، تهران: ناهید.
22-ملکم، سرجان(1380)تاریخ کامل ایران،ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، به کوشش علی اصغر عبداللهی،تهران: انتشارات افسون.
23-مهری، سعید و سیدمهدی زرقانی(1400)افسانه صوفی­ستیزی فقیهان، کهن­نامه ادب پارسی، دورۀ12، ش1.
24-میلز، سارا(1395)میشل فوکو، ترجمه مرتضی نوری، چاپ سوم، تهران: نشرمرکز.
25-ناطق، هما(1368)ایران در راهیابی فرهنگی، چاپ دوم، پاریس: خاوران.
26-وحید قزوینی، محمدطاهر(1329)عباسنامه،به کوشش ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی.
27-وندایک،تئون ای(1394)ایدئولوژی و گفتمان، ترجمه محسن نوبخت، تهران: سیاهرود.
28-یوسف­پور، محمدکاظم(1396) نقد تصوف، چاپ شده در مجموعه«تصوف،خاستگاه، تاریخ و موضوعات وابسته»بکوشش فاطمه لاجوردی، تهران: مرکز دایره­المعرف بزرگ اسلامی.